نویسنده: شبیر نعلبندیان
ژانر ورزشی هم همانند ژانر هارور یا ترسناک از ژانرهایی است که در سینمای ایران با موانع جدی رو‌به‌رو است. در واقع همچنان پس از گذشت سال‌های متمادی جای خالی فیلمی با یک پکیج کامل که شامل ساختار خوب، قصه‌ی چفت و بست‌دار و فروش حیرت‌انگیز است در ژانر ورزشی سینمای ایران حس می‌شود. البته فیلم‌هایی بوده‌اند که از دهه‌ی شصت با رویکرد امید و انگیزه‌بخشی ساخته شده‌اند و ورزش را برای انتقال این پیام انتخاب کرده‌اند که عموماً فیلم‌های حوزه‌ی کودک و نوجوان محسوب می‌شدند. اما تولید فیلمی که بتواند در جشنواره‌های خارجی حضور موفقی را تجربه کند، قفلی است که کلیدش تاکنون به دست هیچ سازنده‌ای باز نشده است.
یک دهه‌ی پیش در سال ۱۳۹۱ اسدالله نیک‌نژاد با وعده‌ی ساخت فیلمی درباره‌ی یکی از قهرمانان اتومبیل‌رانی به‌نام لاله وعده داد تا فیلمی پرهزینه در حد و اندازه فیلم‌های ورزشی آمریکایی بسازد. اما در نهایت پس از چند سال وقفه در نهایت در روزهای خلوت سینما در دوران کرونا به نمایش درآمد و بازخورد خوبی را از همان اندک تماشاچیانش دریافت نکرد. فیلم بیرو ساخته‌ی مرتضی‌علی عباس میرزایی که در چهلمین جشنواره‌ی فیلم فجر به نمایش درآمد از روز چهارشنبه ۱۱ آبان‌ماه اکران شده است. به همین منظور برخی از فیلم های ورزشی سینمای ایران را مرور می‌کنیم.
خط پایان | مردی با دوچرخه![خط-پایان]()
کارگردان: محمدعلی طالبی
محمدعلی طالبی در سال‌های آغازین فعالیتش در سینما پس از کارگردانی مشترک «شهر موش‌ها» در فاصله‌ی کمتر از یک‌سال به سراغ ساخت دومین فیلم خود رفت. «خط پایان» عنوان اولین فیلم ورزشی سینمای ایران بود که در سال ۱۳۶۴ ساخته شد و یکی از مهم‌ترین آثار این ژانر تا به امروز محسوب می‌شود. فیلم قصه‌ی جوانی به نام خلیل سمندر است که در یک کارگاه خیاطی مشغول به کار است. علاقه‌ی بی‌حد‌و‌حصر خلیل به دوچرخه‌سواری سبب می‌شود تا از کارش اخراج شود و به‌عنوان عضو ذخیره باشگاه ایران‌جوان که در رقابت ناجوان‌مردانه‌ای با باشگاه کاخ قرار دارد انتخاب بشود.
قراب که مسئول و مؤسس باشگاه کاخ بوده یکی از اعضای تیم دوچرخه‌سواری ایران‌جوان به‌نام بیگلری را فریب داده و جذب باشگاه خود می‌کند. در غیاب بیگلری در روز مسابقه فرصتی برای خلیل پیش می‌آید تا خودش را محک بزند. درخشش خلیل در مسابقات او را بر سر زبان‌ها می‌اندازد اما مشکل قلبی او مانعی مادام‌العمر برای ادامه کارش می‌شود. از طرفی مربی باشگاه ایران‌جوان توسط قراب مصدوم می‌شود و خلیل برای پرداخت پول سنگین عمل او راهی جز برنده شدن در مسابقه کیهان ورزشی ندارد. در «خط پایان» ایرج طهماسب در نقش اصلی و حمید جبلی در نقش برادر او برای نخستین‌بار با یکدیگر هم‌بازی شده‌اند. همچنین پرویز پورحسینی، بهزاد رحیم‌خانی، فهمیه راستکار و ناصر گیتی‌جاه از دیگر بازیگران این فیلم ورزشیِ مهیج هستند.
فوتبالیست‌ها | ستارگان فوتبالی در سینما![فوتبالیست-ها]()
کارگردان: علی‌اکبر ثقفی
علی‌اکبر ثقفی پس از ساخت اولین فیلمش به نام جان‌سخت که یک اکشن ایرانی بود فوتبالیست‌ها را در اواخر دهه‌ی هفتاد جلوی دوربین برد. علی پروین، حمید استیلی و افشین پیروانی از فوتبالیست‌هایی بودند که در این فیلم در کنار بازیگرانی چون فاطمه گودرزی و جمشید اسماعیل‌خانی در نقش خودشان ظاهر شدند. در زمان ساخت و نمایش این فیلم علی پروین در مقام سرمربی تیم پرسپولیس در روزهای اوج به سر می‌برد و حمید استیلی با گلی که به آمریکا زده بود به شهرت قابل‌توجهی دست یافته بود.
ماجرای فیلم از این قرار است که نوجوانی به نام حسن که والدینش را در زلزله‌ی رودبار از دست داده، شاگرد یک مغازه آپاراتی است. حسن علاقه‌ی وافری به فوتبال دارد و با خانم شکوهی که نماینده سازمان بهزیستی است، آشنا می‌شود. خانم شکوهی در تدارک یک تیم فوتبال متشکل از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست ایرانی برای شرکت در مسابقات جهانی کودکان بی‌سرپرست در سوئیس است.
خانم شکوهی موفق به جذب همکاری فدراسیون فوتبال نمی‌شود و از طریق حمید استیلی به دیدار علی پروین می‌رود و او بعد از اطلاع از اهداف این حرکت انسان‌دوستانه اعلام آمادگی کرده و تلاش می‌کند تا همه ی امکانات باشگاه پرسپولیس را در اختیار آنها قرار دهد. حسن پس از عبور از موانع مختلف با کمک خانم شکوهی و حمید استیلی به جمع نوجوانان بی‌سرپرست اضافه می‌شود. در این میان حسن با نوجوان دیگری به نام خسرو که پدرش از بیماری لاعلاجی رنج می‌برد برای کسب جایزه آقای گل در رقابتی تنگاتنگ قرار می‌گیرد.
«فوتبالیست‌ها» با ساخت و پرداخت سطحی، رویکرد تکراری و بازی‌های فوق مصنوعی فوتبالیست‌های یاد شده فیلم ضعیفی از آب درآمد. از این‌رو با وجود اکران در تابستان ۱۳۸۰ شکست سختی را در گیشه متحمل شد و و نام و عکس پروین و استیلی در وسط پوستر هم کمکی به فروش فیلم نکرد. فوتبالیست‌ها حتی در شبکهی نمایش خانگی هم توفیقی به دست نیاورد و به سرعت به ورطه‌ی فراموشی سپرده شد تا پس از مثلث آبی دومین فیلم ناموفق فوتبالی سینمای ایران لقب بگیرد.
دیوار | روی خط مرگ![فیلم دیوار]()
کارگردان: محمدعلی طالبی
محمدعلی طالبی بعد از ساخت «خط پایان» به سینمای کودک و نوجوان گرایش پیدا کرد و آثار مهمی خلق کرد. «دیوار» دومین فیلم ورزشی طالبی بود که بعد از هفت سال دوری از سینما با نگاهی به محدودیت‌های اجتماعی دختران در سال ۱۳۸۶ کارگردانی کرد.
فیلم روایت خواهر و برادری به نام ستاره و شهاب در آستانه‌ی جوانی است که به همراه مادر خود پس از مرگ پدر موتورسوارشان در دیوار مرگ با مشکلات مالی متعدد روزگار می‌گذرانند. شهاب با بی‌میلی به شغل پدرش مشغول است و دیوار مرگ با حضور او با استقبال سردی مواجه شده است. شکستن پای شهاب در طول نمایش سبب می‌شود تا محمود که شریک پدر ستاره و شهاب است تصمیم به فروش دیوار بگیرد. ستاره تلاش می‌کند تا رضایت محمود را برای موتورسواری بر دیوار به جای شهاب جلب کند و محمود پس از مخالفت‌های فراوان سرانجام راضی به این امر می‌شود. «دیوار» مرگ با نمایش خیره‌کننده ستاره به روزهای خوب و پررونقش برمی‌گردد اما ستاره با حکم دادگاه مبنی بر مشکلات شرعی موتورسواری دختران وارد چالش سخت‌تری می‌شود.
گلشیفته فراهانی، مهرداد صدیقیان، محمد کاسبی و آزیتا حاجیان از بازیگران دیوار هستند. حسین جعفریان و نماهای کم نظیری که از دیوار مرگ ثبت کرده بود یک سیمرغ را برای او به ارمغان آورد. همچنین طالبی، فراهانی و کاسبی به ترتیب برای بهترین کارگردان، بهترین بازیگر نقش اول زن و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد کاندید دریافت سیمرغ شدند. سرانجام «دیوار» پس از چند مورد اصلاحیه و تاخیر در صدور پروانه نمایش در مرداد ۱۳۸۷ اکران شد و به فروش خوبی دست پیدا کرد.
صفر تا سکو | سه خواهر![فیلم صفر تا سکو]()
کارگردان: سحر مصیبی
حضور سهیلا، الهه و شهربانو منصوریان در برنامه‌ی ماه عسل ۱۳۹۶ توجهات زیادی را به سوی آنها جلب کرد. پیش از پخش این برنامه با وجود مدال‌ها و مقام‌های متعددی که هر کدام در رشته ووشو کسب کرده بودند، هنوز در میان اکثریت مردم همچنان ناشناخته بودند. روایت آنها از روزگاری سختی که پیش از قهرمانی از سر گذرانده بود به اندازه‌ی یک فیلم حماسی تاثیرگذار بود. در سی‌و‌پنجمین جشنواره‌ی فیلم فجر فیلمی مستندی با عنوان «صفر تا سکو» به کارگردانی سحر مصیبی و تهیه‌کنندگی مهتاب کرامتی به اکران درآمد که زندگی خواهران منصوریان را به شکلی حقیقی و بدون بازسازی هیچ صحنه‌ای روایت می‌کرد. نکته‌ی جالبی که در ساخت «صفر تا سکو» به چشم می‌خورد آن است که ساخت و پیش‌تولید آن از سال ۱۳۹۳ آغاز شده بود.
جذابیت مستند «صفر تا سکو» اگر بیشتر از یک فیلم‌سینمایی ورزشی نباشد کمتر نیست. لحن ملموس و شیرین این فیلم سبب شد تا این مستند در رقابت با فیلم‌های مستند دیگر بیشتر به چشم بیاید و تماشاگران بیشتری با آن ارتباط برقرار کنند. از سویی صفر تا سکو را بدون در نظر گرفتن ژانر غیرداستانی‌اش می‌توان یک فیلم تمام و کمال ورزشی دانست.
«صفر تا سکو» در آذرماه ۱۳۹۶ یعنی همان سالی که خواهران منصوریان چند ماه قبل در برنامه پرمخاطب ماه عسل حضور یافته بودند، اکران شد و افرادی که فیلم را در جشنواره دیده بودند به تماشای دوباره آن ترغیب شدند. در میان مخاطبان عام هم هیچ تبلیغی مؤثرتر و مفیدتر از برنامه‌ی ماه عسل نبود. برخلاف سایر آثار مستند که تقریباً همه آنها در گروه هنر و تجربه به نمایش درمی‌آمدند، این فیلم شانس این را داشت تا در اکران جریان اصلی و در رقابت با سایر فیلم‌های داستانی نمایش داده شود. فروش ۳۰۰ میلیونی هر فیلمی در آن سال را می‌توان یک شکست مطلق تلقی کرد اما برای فیلمی مستند که تا پیش از این امیدی به اکران گسترده‌اش نبود یک موفقیت نه‌چندان بزرگ محسوب می‌شود.
عرق سرد | کاپیتان اردستانی![عرق-سرد]()
کارگردان: سهیل بیرقی
سهیل بیرقی دومین فیلم زنانه‌اش را با نیم‌نگاهی به حواشی ورزشی در سال ۱۳۹۶ جلوی دوربین برد. «عرق سرد» که اولین نمایش خود را در سی‌و‌ششمین جشنواره‌ی فیلم فجر تجربه کرد با استقبال خوب منتقدان و مخاطبان مواجه شد و در رشته‌های مختلفی نامزد دریافت سیمرغ شد. «عرق سرد» ماجرای افروز اردستانی است که کاپیتانی تیم ملی فوتسال زنان ایران را عهده‌دار است و یکی از عناصر کلیدی تیم محسوب می‌شود. تیم ملی فوتسال زنان برای بار اول به بازی‌های آسیایی صعود کرده و افروز و سایر بازیکنان تیم برای پرواز به مالزی راهی فرودگاه می‌شوند اما افروز قبل از ورود به گیت درمی‌یابد که از سوی یاسر شاه‌حسینی، شوهر متعصب و زن‌ستیزش ممنوع‌الخروج شده است. یاسر مجری یک برنامه تلویزیونی است و افروز برای لغو ممنوع‌الخروجی‌اش با او وارد جنگ و جدال می‌شود.
غیر از حرفه‌ی قهرمان اصلی فیلم و چند دقیقه‌ی ابتدایی آن، پلان یا سکانس قابل‌توجهی که ادای دینی به ورزش فوتسال باشد در «عرق سرد» به چشم نمی‌خورد چرا که فیلم اساساً نقد جایگاه و حقوق زنان را هدف قرار داده است. طبق نوشته‌ای که در پایان‌بندی بر صفحه نقش می‌بندد بیرقی این فیلم را با الهام از ماجرای واقعی که برای هشت نفر از زنان ورزشکار اتفاق افتاده ساخته است. با این حال همان سکانس آغازین مسابقه فوتسال و تکاپو و تلاش افروز برای گلزدن به تیم حریف با تدوین درخشان بهرام دهقانی که به همراه محمد نجاریان برنده سیمرغ بلورین رشته مربوطه شد تمام دارایی فیلم از ژانر ورزشی است.
باران کوثری، امیر جدیدی، سحر دولتشاهی، هدی زین‌العابدین و لیلی رشیدی از بازیگران عرق سرد به شمار می‌روند. گفتنی است که باران کوثری برای ایفای نقش افروز بیست کیلو از وزنش را کم کرد. از نکات جالب فیلم آن است که تمامی بازیگران آن نامزد دریافت سیمرغ بازیگری شدند که از بین آنها جدیدی و دولتشاهی توانستند برنده شوند. عرق سرد در پاییز ۱۳۹۷ به اکران عموم درآمد و با فروش دو میلیاردی گیشه نسبتاً خوبی را تجربه کرد.
غلامرضا تختی | جهان‌پهلوان![غلامرضا-تختی]()
کارگردان: بهرام توکلی
بهرام توکلی پس از ساخت فیلم‌هایی که عموماً مخاطبان خاص سینما را شامل می‌شد با «تنگه ابوقریب» تغییر مسیر داد و در کنار فیلم «اینجا بدون من» پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم کارنامه‌اش لقب گرفت. غلامرضا تختی دومین فیلمی بود که توکلی با تهیه‌کنندگی سعید ملکان که به همراه او فیلمنامه‌ی آن را نوشته بود، می‌ساخت. در ابتدا قرار بود امیر جدیدی نقش غلامرضا تختی را ایفا کند و حتی تمرینات سختِ کشتی را هم پشت سر گذاشت اما در نهایت به دلیل گریم سنگینی که کار را برای بازی او مشکل می‌کرد از پروژه کنار رفت و محسن تختی جایگزین او شد.
فیلم بهرام توکلی که تماماً یک فیلم بیوگرافیک و ورزشی بوده روایت‌گر زندگی جهان پهلوان غلامرضا تختی از سن کودکی تا زمان مرگ است. در این فیلم مشقت‌ها و ناملایمتی‌هایی که تختی در طول زندگی‌اش با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند به شکلی باورپذیر و هنرمندانه با اندوخته سینمایی توکلی طی بیست سال فعالیت سینمایی نشان داده می‌شود. از این‌رو غلامرضا تختی را می‌توان یکی و شاید بهترین فیلم ورزشی سینمای ایران نامید. سکانس‌های المپیک ملبورن ۱۹۵۶ یا تمرینات شخصی تختی در نوجوانی به خوبی گواه این ادعا است.
غیر از چهار بازیگر غیرچهره‌ای که نقش غلامرضا تختی را در سنین مختلف بازی می‌کنند بازیگران معروف متعددی در این فیلم حضور پیدا کرده‌اند. ماهور الوند، آتیلا پسیانی، سیاوش طهمورث، حمیدرضا آذرنگ، بهنوش طباطبایی، فرهاد آئیش، ستاره پسیانی، بانی‌پال شومون، شیرین یزدان بخش و پریوش نظریه از جمله بازیگران فیلم به شمار می‌روند.
«غلامرضا تختی» در سی‌و‌هفتمین جشنواره‌ی فیلم فجر به نمایش درآمد و بازخوردهای مثبتی را دریافت کرد و موفق شد تا علاوه‌بر دریافت دو سیمرغ بهترین فیلمبرداری و بهترین طراحی صحنه در بخش‌های مهم دیگری جز بازیگری نامزد دریافت جایزه شود. این فیلم به‌عنوان یکی از گزینه‌های اکران نوروزی ۱۳۹۸ انتخاب شد اما در رقابت با سایر فیلم‌ها ناکام ماند و با توجه به هزینه هشت میلیاردی ساخت آن تنها دو میلیارد فروش کرد.
- بیشتر بخوانید
- نقد «بیرو» ساخته مرتضی علی عباس میرزایی | تلاش برای ساختن فیلمی متفاوت
- نگاهی به ده فیلم با محوریت دوران سربازی | دنیایی مردانه
سونامی | باید ببازی!![سونامی]()
کارگردان: میلاد صدرعاملی
میلاد صدرعاملی که پیشتر او را در فیلم پدرش یعنی «من ترانه پانزده سال دارم» دیده بودیم در سال ۱۳۹۷ پشت دوربین اولین فیلم سینمایی‌اش با نام «سونامی» ایستاد. فیلم همانند «یاس‌های وحشی» و «شیرهای جوان» که هر دو توسط محسن حسنی‌نسب ساخته شده بود به سراغ یکی از شاخه‌های ورزش‌های رزمی رفته است.
قصه با پناهنده شدن سه تکواندوکار تیم ملی به کشور دانمارک آغاز می‌شود. مسئولان تیم ملی برای حل این مشکل مربی کهنه‌کاری به نام خسروی را که هفت سال پیش به دلایل سیاسی از تیم ملی جدا شده بود را بازمی‌گردانند تا امور را سر و سامان ببخشد و یک نفر را به‌عنوان تکواندوکار اصلی تیم ملی ایران در مسابقات معرفی کند. مرتضی نژادی که در اوج دوران ورزشی‌اش در مسابقه‌ای با توصیه آقای خسروی مجبور به باخت مقابل حریف اسرائیلی‌اش شده بود بار دیگر به تیم ملی دعوت شده و در رقابت سختی با بهداد مقیمی ملقب به سونامی که قهرمان جهان و تنها بازمانده‌ی تیم پیشین است قرار می‌گیرد و آقای خسروی برای انتخاب یکی از آنها مستاصل می‌ماند.
مهرداد صدیقیان، بهرام رادان، فرشته حسینی، رعنا آزادی‌ور، امیرمهدی ژوله، محمدرضا غفاری و علیرضا شجاع‌نوری تیم بازیگری سونامی را تشکیل داده‌اند. «سونامی» برای اولین‌بار در سی‌و‌هفتمین جشنواره‌ی فیلم فجر در بخش نگاه نو به نمایش درآمد و پس از یک‌سال در دی ماه ۱۳۹۸ اکران شد و با فروش ۳۰۰ میلیونی عملکرد ضعیفی در گیشه داشت و به یکی از فیلم‌های شکست‌خورده‌ی ژانر ورزشی بدل شد.
جایی برای فرشته‌ها نیست | فرشته‌های زمین یخی![جایی-برای-فرشته-ها-نیست]()
کارگردان: سام کلانتری
«جایی برای فرشته‌ها» نیست یکی از آن فیلم‌های مهجور ورزشی سینمای ایران بوده که از قضا در ژانر مستند ساخته شده است. سام کلانتری با سابقه‌ی ساخت آثار مستند نظیر سریال گاراژ ۸۸۸ که در شبکهی نمایش خانگی توزیع شد به سراغ قصه‌ی دختران تیم ملی اسکیت هاکی رفت که کمتر کسی به اخبار تلاش‌ها و موفقیت‌های آنها توجه می‌کرد. ساخت این مستند سه سال زمان برد و در کشورهای کره جنوبی و فرانسه فیلمبرداری شد.
این مستند داستان چگونگی تشکیل تیم، انگیزه‌های بازیکنان و افراد همراه و حاضر در کنار آنها و مصائب رسیدن به مسابقات آسیایی کره جنوبی را روایت می‌کند. سام کلانتری کارگردان این مستند کوشیده تا در یک بازه‌ی زمانی نسبتاً طولانی همراه تیم باشد و به نوعی دوربینش به یکی از اعضای همین گروه تبدیل شده است.
«جایی برای فرشته‌ها» نیست یکی از شسته‌رفته‌ترین آثار سینمای مستند است که به سبب ریتم و ضرباهنگ درخشانش که بخش اعظم آن در گرو تدوین هایده صفی‌یاری است به‌سان یک فیلم سینمایی عمل می‌کند. با تماشای این مستند می‌توان مجموعه‌ای از احساسات را تجربه کرد و طعم شکست و امید و پیروزی را چشید. سکانس‌های پایانی مسابقه فینال دختران اسکیت هاکی ایران سبب شده است تا تعلیق این اثر مستند با فیلم‌های ورزشی داستانی برابری کند.
جایی برای فرشته‌ها نیست در اوج همه‌گیری کرونا یعنی تیرماه ۱۳۹۹ اکران شد و پس از مدتی به اکران آنلاین درآمد و مخاطبان سینمای مستند را جذب خود کرد. هرچند می‌توان حدس زد که به مرور و با گذشت زمان ارزش حقیقی خود را نزد سایر مخاطبان به دست آورد. شایان ذکر است که این فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین مستند از جشنواره‌ی فجر شد و توانست جوایز سیزدهمین جشنواره‌ی سینما حقیقت را درو کند.
