نقد و بررسی فیلم خورشید به کارگردانی مجید مجیدی | چند گام به جلو

مجید مجیدی همیشه علاقه‌مند به تعریف داستان‌هایی عرفانی با مضامین اخلاقی بوده است. حتی وقتی که بن‌مایه‌ داستان‌ فیلم‌های او موضوعات اجتماعی است هم مجیدی از طرح مضامین اخلاقی و عرفانی غافل نمی‌شود و تلاش می‌کند این مضامین را در دل داستان‌های خود بگنجاند. فیلم سینمایی خورشید هم از این قاعده مستثنی نیست. خورشید مجید مجیدی داستان کودک کاری بنام علی است که به پیشنهاد خلافکاری به مدرسه خیریه‌ای می‌رود تا گنجی را که هاشم خان وعده داده پیدا کند. اولین نکته‌ای که هنگام تماشای خورشید مجید مجیدی جلب‌نظر می‌کند تلاش او برای پیوند با سینمای حرفه‌ای و بدنه است. استفاده از بازیگران نامداری مثل علی نصیریان، طناز طباطبایی و جواد عزتی در کنار نابازیگران کودک (که درخشان‌ترین بازیگر این مجموعه روح‌الله زمانی در نقش علی است) کوشیده تا پیوندهای محکم‌تری با تماشاگر عام سینما برقرار کند. در کنار استفاده از بازیگران حرفه‌ای حضور نویسنده و کارگردان جوانی مانند نیما جاویدی به عنوان فیلم‌نامه نویس باعث شده آخرین فیلم مجیدی نگاه متفاوت‌تری هم به ماجرای کودکان کار داشته باشد. به خاطر همین تغییرات هم هست که باعث می‌شود خورشید حتی برای تماشاگرانی که ممکن است آثار قبلی مجیدی را دوست نداشته باشند جذابیت‌هایی دارد که تماشای آن را لذت‌بخش می‌کند.

نکته متفاوت دیگر فیلم خورشید مجید مجیدی این است که او این‌بار داستان پُرتعلیق‌تری را برای روایت انتخاب کرده. برخلاف فیلم‌های قدیمی مجیدی که مضمون در بسیاری از جاها ساز جداگانه‌ای از داستان می‌زد و خارج از داستان می‌ایستاد، این‌جا مضامین موردعلاقه مجیدی به خوبی در دل یک داستان پُرتعلیق گنجانده شده و همین موضوع باعث می‌شود تا تماشاگر هنگام تماشای فیلم خسته نشود. تماشاگر در اکثر دقایق فیلم با اوج و فرودهای جست و جوی گنج توسط علی همراه می‌شود و همین تعلیق درست است که تماشاگر را مشتاق دنبال‌کردن داستانی که می‌توانست بیش از حد شعاری باشد نگه می‌دارد. به نظر می‌رسد این نگاه مدرن‌تر به داستانی که می‌توانست بسیار شعاری باشد را باید مدیون نیما جاویدی باشیم. او که علاقه‌مند به سینمای داستان‌گو و روایت‌های ملتهب و پُرتعلیق است(نمونه بارزش سرخپوست ساخته خودش) این‌جا توانسته بر مجیدی تاثیر بگذارد و او را به سمت روایتی متفاوت از داستانی تکراری هُل بدهد. همین روایت متفاوت هم هست که از خورشید مجیدی اثری متفاوت و تماشاگرپسند می‌سازد. اثری که توجه تماشاگر بیش از مضمون بر روی تعلیق‌های داستانی متمرکز است و این برای کارگردان مضمون‌گرایی مثل مجید مجیدی قدمی به جلو محسوب می‌شود. با خورشید مجیدی می‌تواند مدعی باشد که دیگر یک کارگردان جشنواره‌ای و مضمون‌گرا نیست و می‌تواند تماشاگر را هم سرگرم کند.

خورشید اما در کنار خط روایی اصلی خود چند داستان فرعی هم دارد که بعضی از آن‌ها با تنه اصلی قصه (تلاش علی برای پیدا کردن گنج) هم‌خوانی ندارد. داستان دوست افغان علی ابوالفضل و خواهرش زهرا که یک رابطه عاطفی کودکانه و شیرین هم با علی دارد به خوبی با تنه اصلی داستان هم‌خوانی دارد و از ابوالفضل و خواهرش شخصیت‌های مهمی ساخته که هم‌پای علی در پیش‌بُرد داستان نقش دارند. زهرا برای علی همان زن مهربان و قدرتمندی است که علی فقدانش را در زندگی خود احساس می‌کند. برای پسری که مادری بیمار دارد حضور دختری مانند زهرا معنایی فراتر از عشق دارد. علی درون زهرا مادری را می‌جوید که از او دریغ شده و همین مسئله از زهرا شخصیتی متفاوت و جذاب ساخته است. از طرف دیگر داستان فرعی مادر بیمار علی دچار همان مشکلی می‌شود که دیگر فیلم‌های مجیدی درگیر آن است. این داستان فرعی خارج از تنه اصلی قصه می‌ایستد، به پیش‌برد داستان اصلی کمک نمی‌کند و شخصیت مادر را برخلاف زهرا ابتر باقی می‌گذارد. این مسئله به نوع دیگری برای معاون مدرسه رفیعی هم رخ می‌دهد. او و مهربانی‌هایش بدون یک پیش‌زمینه داستانی کاملاً بی‌دلیل به نظر می‌رسد و تنها چیزی که باعث نجات این شخصیت می‌شود بازی گرم و تاثیرگذار جواد عزتی است.

در نقد فیلم خورشید و تمام فیلم‌های مجیدی باید به این نکته توجه داشت که اُلویت در ساخت فیلم برای مجیدی روایت داستان‌های عرفانی همراه با تلنگرهای اخلاقی است. مهم اینجاست که مجیدی چقدر می‌تواند این داستان‌ها و مضامین را جذاب تعریف کند. در خورشید مجیدی ثابت می‌کند که توانایی این را دارد که با روایتی متفاوت علاوه بر فتح جشنواره‌های داخلی و خارجی تماشاگر را هم با خود همراه کند. خورشید پس از دست‌اندازهایی مثل فیلم تاریخی محمد رسول‌الله(که مجیدی ثابت کرد در ساخت این سبک فیلم‌ها تخصص ندارد) و فیلمی خارج از ایران بنام آن سوی ابرها برای مجیدی چند گام به جلو محسوب می‌شود. فیلم‌های این چنینی بیشتر از آثاری مثل محمد رسول‌الله و آن‌سوی ابرها راه دست مجیدی هستند. علاوه بر این‌که در خورشید حضور نیما جاویدی باعث خلق داستانی پُرتعلیق و تماشاگرپسند هم شده. خورشید نه تنها داوران جشنواره‌های داخلی و خارجی که تماشاگر سینما دوست را هم راضی می‌کند و این برای مجیدی که در فیلم‌های قبلی دومی را فدای اولی می‌کرد دستاورد بزرگی به حساب می‌آید.

نویسنده: مازیار وکیلی