نگاهی به کارنامه کارگردانی نرگس آبیار | سینماگر ادیب

نویسنده: سهراب صباغیان

شاید مهم‌ترین تفاوت نرگس آبیار با سایر سینماگران ایرانی در این باشد که پیشینه‌ی قدرتمندی در ادبیات دارد و با تکیه بر همین پیشینه هم توانسته آثار متفاوتی بسازد که با سایر کارگردانان سینمای ایران اعم از زن و مرد تفاوت دارد. آبیار پیش از آن‌که وارد عرصه‌ی سینما شود، سابقه‌ی سال‌ها نویسندگی داشته و برای رمان‌هایش جوایزی هم برده است. همین پیشینه باعث شده فیلم‌های آبیار تفاوت‌های زیادی با سایر فیلم‌های سینمای ایران داشته باشد.

فیلم‌های آبیار قبل از هرچیز شبیه رمان‌های بلند نویسندگان زن معاصر ادبیات ایران است. هنگام تماشای فیلم‌های آبیار، مخاطب با یک اثر ادبی مواجهه است که پر از اشارات و آرایه‌های ادبی است. استفاده‌ی خلاقانه آبیار از نریشن در فیلم «نفس»، استفاده از استعاره در «ابلق» برای روایت یک داستان اجتماعی، استفاده از زمان به‌عنوان یک عنصر روایی جذاب در «شیار ۱۴۳» و در نهایت استفاده از تشبیهات ظریف عاشقانه میان یک واقعه‌ی تاریخی معاصر با حوادث روز جامعه ایران در «شبی که ماه کامل شد» بیانگر نگاه ادیبانه نرگس آبیار به سینما است.

نگاهی که باعث شده آثار او دارای ویژگی‌هایی شود که اکثر فیلم‌های سینمای ایران از آن بی‌بهره هستند. همین تفاوت هم باعث شده آثار او ارزش تحلیلی فراوانی داشته باشند و فارغ از این‌که چقدر فیلم‌های او را دوست داریم یا نه بتوانیم آنها را نقد و بررسی کنیم. به بهانه‌ی اکران فیلم ابلق که یکی از مهم‌ترین فیلم‌های اکران امسال است و موفق شده موضوعی حساس را به‌خوبی به تصویر بکشد، سراغ کارنامه‌ی کاری او رفتیم و فیلم‌های او را بررسی کرده‌ایم.

 اشیا از آن چه در آیینه می‌بینید به شما نزدیک‌تر است (۱۳۹۱)

بازیگران: گلاره عباسی، نرگس آبیار، امیر غفارمنش

«اشیا از آن چه می‌بینید در آیینه به نزدیک‌تر است» داستان زن حامله‌ای به نام لیلا با بازی گلاره عباسی را روایت می‌کند که دچار مشکلی می‌شود که شاید ظاهراً کوچک به نظر برسد اما برای لیلا مشکل بزرگی است…

نشانه‌های ادبیات در را می توان در همین اولین فیلم نرگس آبیار هم مشاهده کرد. اثری ساده و کوچک که از یک موقعیت ساده برای بیان یک داستان به ظاهر معمولی استفاده می‌کند. این فیلم بیشتر از آن‌که داستان‌گو و کلاسیک باشد به سبک برخی فیلم‌های اروپایی فیلم موقعیت است؛ فیلمی که سعی می‌کند با نمایش روزمرگی‌های یک زن موقعیتی که او را دچار مشکل می‌کند، تشریح کند. ساخت چنین فیلم‌هایی کار بسیار سختی است و مستلزم این است که نویسنده کاملاً به تمام ابعاد موقعیتی که برای شخصیت اصلی خود طراحی می‌کند، واقف باشد.

آبیار در این فیلم نشان می‌دهد که نه‌تنها به‌خوبی زن ایرانی را می‌شناسد بلکه به وضعیت بیرونی او در جامعه هم واقف است و می‌داند چه چیزهایی برای او در ایران معاصر مشکل ایجاد می‌کند. «اشیا از آن‌چه در آیینه می‌بینید به شما نزدیک‌تر است» گام بلند و محکمی نبود. اما هنگام تماشای آن متوجه می‌شدیم کارگردانی متفاوت به سینمای ایران پا گذاشته است که نه‌تنها به ابزار سینما مسلط است که دانش وسیعی هم در حوزه‌ی ادبیات دارد.

 شیار ۱۴۳ (۱۳۹۲)

بازیگران: مریلا زارعی، جواد عزتی، مهران احمدی

«شیار ۱۴۳» داستان زنی به نام اُلفت (با بازی مریلا زارعی) است که میان خبر شهادت یا اسارت فرزندش معلق است و سال‌ها برای گرفتن خبری از فرزند خود انتظار می‌کشد، فیلم راوی روایت رنج و صبوری این مادر است…

«شیار ۱۴۳» نام نرگس آبیار را بر سر زبان‌ها انداخت. او با ساخت این فیلم موفق شد یک فیلم متفاوت به ژانر کلیشه شده جنگ اضافه کند. بسیاری از منتقدان دوست‌دار روایت متفاوت آبیار از رنج‌ مادرانه اُلفت شدند. آبیار در این فیلم موفق شد از زمان به‌عنوان یک عنصر روایی قدرتمند کمک بگیرد و با نمایش جزئیات زندگی اُلفت در درل زمان ابعاد تازه‌ای به زندگی پر از رنج مادران ایرانی بدهد. این خلاقیت روایی باعث شد که فیلم بسیار مورد توجه قرار بگیرد و منتقدان و تماشاگران با لذت به تماشای این فیلم بنشینند. «شیار ۱۴۳» خیلی زود به یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های سینمای جنگ تبدیل شد فیلمی که حصار تنگ مضمونی این ژانر را شکست و داستان تازه‌ای از حوادث جنگ را در قالبی بدیع روایت کرد.

 نفس (۱۳۹۴)

 بازیگران: مهران احمدی، پانته‌آ پناهی‌ها، شبنم مقدمی

«نفس» داستان چند خواهر برادر از دوران قبل از انقلاب تا جنگ تحمیلی است که توسط بهار یکی از دخترهای خانواده روایت می‌شود…

«نفس» بدون شک خلاقانه‌ترین فیلم نرگس آبیار است. فیلمی جذاب با روایتی بدیع که قسمت‌های نادیده‌ای از تاریخ معاصر ایران را به جذاب‌ترین شکل ممکن روایت می‌کند. استفاده‌ی خلاقانه آبیار از گفتار متن و زاویه‌‌ی دید متفاوتی که برای روایت داستانش انتخاب کرده (فیلم از نگاه یک کودک هفت یا هشت‌ساله روایت می‌شود) باعث شده فیلم تبدیل به تجربه منحصربه‌فردی در سینمای ایران شود. فیلمی که می‌توان از تماشای تک‌تک لحظات آن لذت برد و نگاه معصومانه و صلح‌طلبانه آن را ستایش کرد. بازی درخشان بازیگران کودک فیلم در کنار حضور خیره کننده پانته‌آ پناهی‌ها باعث شد «نفس» تبدیل به یکی از بهترین فیلم‌های سینمای ایران در سال ساختش شود.

• بیشتر بخوانید
• نقد «ابلق» به کارگردانی نرگس آبیار | راوی رنج زنان ایرانی
• نگاهی به «ابلق» ساخته نرگس آبیار | آب در هاون

 شبی که ماه کامل شد (۱۳۹۷)

بازیگران: هوتن شکیبا، الناز شاکردوست، شبنم مقدمی

«شبی که ماه کامل شد» داستان عشق زنی جوان به نام فائزه با بازی الناز شاکردوست به پسری شهرستانی به نام عبدالحمید (هوتن شکیبا) را به تصویر می‌کشد.

ماجراهای گروهک تروریستی جندالله ظرفیت دراماتیک زیادی برای ساخت فیلم سینمایی دارد. آبیار هم با توجه به همین ظرفیت دراماتیک سراغ ساخت «شبی که ماه کامل شد» رفت و تلاش کرد از زندگی خشن سران این گروهک تروریستی یک روایت متفاوت ارائه دهد. آبیار بنای فیلم را بر روی یک داستان عاشقانه گذاشت؛ داستان عشق فائزه و عبدالحمید. او موفق می‌شود از یک زندگی خشن یک روایت لطیف بیرون بکشد و فیلمی را پیش روی مخاطب بگذارد که عاشقانه است نه امنیتی.

پیام آبیار در این فیلم واضح است؛ افراطی‌گری می‌تواند هرچیز زیبایی از جمله عشق را نابود کند. بعد از تماشای فیلم بیش از هرچیز تلاش‌های فائزه زن مظلوم ایرانی در خاطر می‌ماند که تمام سعی خود را کرد تا زندگی‌اش را نجات دهد و به عشق و قولی که به عبدالحمید داده بود، پایبند بماند. «شبی که ماه کامل شد» با چنین نگاهی تبدیل می‌شود به یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های سینمای ایران که از دل یک اتفاق تلخ و خشن یک داستان لطیف و عاشقانه بیرون می‌کشد و تماشاگر را از تماشای این داستان عاشقانه سرمست می‌کند.

 ابلق (۱۳۹۹)

بازیگران: بهرام رادان، الناز شاکردوست، هوتن شکیبا

فیلم داستان زن جوانی است به نام راحله با بازی الناز شاکردوست که در جنوب شهر زندگی می‌کند و ماجرایی برای او اتفاق می‌اُفتد که زندگی او را دگرگون می‌کند…

ابلق را می‌توان واکنش نرگس آبیار به حوادث تلخی دانست که در سال‌های اخیر برای زنان ایرانی اتفاق اُفتاده است. مشکلی که به واسطه‌ی نگاه‌های سنتی حاکم بر تفکرات بخشی از مردم ایران هیچ‌گاه بازتاب درستی در سطح جامعه پیدا نکرده است. بنابراین می‌توان «ابلق» را یک فیلم جسورانه دانست که در سینمای ایران سابقه نداشته است. فیلمی جذاب با نگاهی متفاوت که زندگی سخت و رنج‌آوربخشی از زنان ایران را روایت می‌کند. نگاه متفاوت آبیار سبب شده «ابلق» تبدیل به فیلمی یک‌بار مصرف نشود و تبدیل به اثری شود که در سینمای ایران ماندگار است.