نویسنده: حسنا پرویزی و فرناز خزاعی
حساسیت بالایی که نهاد خانواده دارد می‌تواند منجر به اهمیت فیلم‌های خانوادگی نیز شود. با توجه به تاکید فرهنگ ما بر این مقوله، سینماگران ایرانی نیز در ساخت فیلم‌های خانوادگی کم کار نکرده‌اند اما از میان تعداد زیادی از این فیلم‌ها تنها تعدادی را می‌توان به عنوان نمونه برجسته نام برد. در ادامه به معرفی فیلم‌های سینمایی خانوادگی ایرانی که به لحاظ قصه و ساخت جذاب ودیدنی هستند می‌پردازیم.
مادر | مادر مرد از بس که جان ندارد
- نام کارگردان: علی حاتمی
- سال ساخت: ۱۳۶۸
مادر از ماندگارترین آثار علی حاتمی، سال‌هاست در فهرست‌ها و نظرسنجی‌های برترین فیلم‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشته و دارد. بازی‌های درخشان بازیگران(در راس آن‌ها محمدعلی کشاورز و اکبر عبدی) در کنار دیالوگ‌های ماندگار و البته درخشش منوچهر اسماعیلی(دوبله سه شخصیت فیلم) و فضاسازی درخشان علی حاتمی، مادر را به یکی از ماندگارترین فیلم‌های سینمای ایران تبدیل کرده است.
مادر در دسته‌ی فیلم‌هایی جا دارد که تماشای چند‌باره‌اش، هرگز آن را به فیلمی تکراری تبدیل نکرده و نمی‌کند. موسیقی گوش‌نواز و به‌یادماندنی فیلم اثر ارسلان کامکار است. شخصیت‌های فیلم از هر جهت مخاطب و احساساتش را با خود همراه می‌کنند، رفتن و مرگ مادر حد مرگ یک شخصیت نیست بلکه تصویر درخشانی‌ست در ستایش زندگی، پذیرش و رویارویی با آخرین مرحله‌ی آن. علی حاتمی تصویر همیشگی و تلخ مرگ را شکسته و آن را به زبان و لحن دیگری از نو روایت کرده، زبان و لحنی که هرگز فراموش نمی‌شود.
ماهی‌ها عاشق می‌شوند | نترس نباشه عاشق می‌شه
- نام کارگردان: علی رفیعی
- سال ساخت: ۱۳۸۳
علی رفیعی پس از سال‌ها تجربه در عرصه‌ی تئاتر و به روی صحنه بردن اجراهای درخشان، در اولین اثر سینمایی‌اش به سراغ قصه‌ی عشقی قدیمی و روایت آن در فضایی گرم و دلنشین رفته. ماهی‌ها عاشق می‌شوند روایت دو عشق است که یکی در آستانه‌ی از دست رفتن است و دیگری سال‌ها پیش از دست رفته.
توکا(گلشیفته فراهانی) پس از گذشت سال‌ها، درست همزمان با بازگشت عزیز(رضا کیانیان) دچار سرنوشتی شبیه به سرنوشت مادرش(رویا نونهالی) شده و در آستانه‌ی تکرار تجربه‌ی تلخی‌ست که مادرش سال‌ها پیش آن را چشیده. بخش عمده‌ی فیلم در رستورانی که آتیه مدیریت آن را به عهده دارد، می‌گذرد. فضای گرم و دلنشین فیلم در کنار استفاده درست از فضای شهری، به رستوران و غذاهای رنگارنگ محلی که هر بار در میان خنده و شیرین‌زبانی زنان آشپزخانه پخته و سرو می‌شود، بازمی‌گردد.
چهارشنبه‌سوری | اگه این چیزها قول و قرار برمی‌داشت که من حال و روزم این‌جوری نبود
- نام کارگردان: اصغر فرهادی
- سال ساخت: ۱۳۸۴
چهارشنبه‌سوری سومین اثر فرهادی‌ست. فیلم روایت زندگی آشفته‌ی مژده(هدیه تهرانی) و حمید فرخ‌نژاد است. یک زندگی بهم‌ریخته که در آستانه‌ی فروپاشی قرار گرفته و مخاطب از صبح روزی که روح‌انگیز(ترانه علیدوستی) برای خانه‌تکانی سال جدید پا به خانه مژده و مرتضی می‌گذارد، شاهد حوادث و اتفاقات اهالی خانه و آرایشگاه زن همسایه، سیمین(پانته‌آ بهرام) است. زنی که مژده به ارتباط میان او و مرتضی شک دارد.
چهارشنبه‌سوری شروع موفقیت‌های فرهادی بود، هرچند دو فیلم پیشین او در حد خود آثار موفقی بودند اما در چهارشنبه‌سوری فرهادی موشکافانه و از زاویه متفاوتی به روابط میان آدم‌ها، دروغها و پنهان‌کاری‌های‌شان پرداخته است. فرهادی چند سال بعد در تیتراژ ابتدایی فیلم جدایی نادر از سیمین بالاخره تکلیف زوج چهارشنبه‌سوری را مشخص کرد و شناسنامه‌های مژده و مرتضی را در دادگاه روی دستگاه تکثیر به مخاطب نشان داد تا خیال او را راحت کند که مژده به خیانت مرتضی پی برده است.
دایره زنگی | تا دیروز جلوی در آسانسور وایمیستادی می‌گفتی دربست!
- نام کارگردان: پریسا بخت‌آور
- سال ساخت: ۱۳۸۶
اصغر فرهادی فیلم‌نامه‌ی دایره زنگی را یکی از سخت‌ترین فیلم‌نامه‌هایش می‌داند که این سختی می‌تواند به دلیل تعدد شخصیت‌های فیلم، خرده داستان‌ها، ریتم بالای فیلم و همچنین حجم بالای دیالوگ‌ها باشد. داستان فیلم در میان اهالی یک ساختمان می‌گذرد که هر یک به دلیلی برای نصب هر چه سریع‌تر دیش‌های ماهواره‌های‌شان به دنبال نصاب ماهواره هستند و قصه‌ی اصلی فیلم با ورود محمد – رامین(صابر ابر) و باران کوثری به این آپارتمان آغاز می‌شود.
در ابتدا زمزمه‌هایی مبنی بر حضور هدیه تهرانی در دایره زنگی مطرح شد اما بعدها گفته شد که نقش او از فیلم حذف شده است. دایره زنگی فیلم پربازیگری به شمار می‌‌آید و کنار هم قرار گرفتن این تعداد بازیگر شناخته شده(به ویژه در عرصه طنز و کمدی) در جذب مخاطب و فروش فیلم تاثیر بسزایی داشته است. فیلم در اکران نوروز سال ۱۳۸۷ اکران شد و به باشگاه فیلم‌های میلیاردی(فیلم‌هایی با فروش بالای یک میلیارد تومان) راه یافت.
سعادت‌آباد | نفس کشیدن سخته!
- نام کارگردان: مازیار میری
- سال ساخت: ۱۳۸۹
سعادت‌آباد در میان موج فیلم‌هایی که پس از موفقیت آثار اصغر فرهادی و البته تحت‌تاثیر آن‌ها ساخته شدند، نمونه مستقل و کاملی‌ست. قصه‌ی فیلم پیرامون سه زوج شکل می‌گیرد که هر یک در ظاهر مشکلی ندارند اما در حقیقت گرفتار ماجراهای شخصی میان خودشان هستند. هر چه فیلم پیش می‌رود خلاف ویترین شاد و چهره‌های خندان ابتدایی کم‌کم مخاطب به روابط پیچیده، دروغها و پنهان‌کاری‌های میان آن‌ها پی می‌برد.
یاسی(لیلا حاتمی) در شب تولد محسن(حامد بهداد) چند نفر از دوستان‌شان را دور هم جمع می‌کند و جشن می‌گیرد اما جشن کم‌کم بهم می‌ریزد و رازها و ناگفته‌هایی مطرح می‌شود. در نهایت ریشه‌ی تمام درگیری‌های میان‌شان، دروغ و پنهان‌کاری‌های پی‌درپی است. گروه بازیگران فیلم بازی‌های بسیار خوب و یک‌دستی دارند و هیچ یک برای بیشتر دیده شدن نسبت به سایرین تلاش نمی‌کنند و همین برگ برنده‌ی فیلم است. از لحظات به یادماندنی فیلم می‌توان به سکانس هم‌خوانی بازیگران زن با ترانه‌ی روزبه نعمت‌اللهی و البته سکانس آواز خواندن حامد بهداد و حسین یاری اشاره کرد.
بی‌خود و بی‌جهت | امروز…امروز…امروز
- نام کارگردان: عبدالرضا کاهانی
- سال ساخت: ۱۳۹۰
فیلم همچون چند اثر دیگر کاهانی برای اکران با موانعی روبه‌رو بود اما در نهایت به نمایش عمومی درآمد. بی‌خود و بی‌جهت در ظاهر داستان ساده‌ای دارد که در بازگو کردن هم شیرین و حتی بامزه به نظر می‌رسد، چه برسد به کنار هم قرار گرفتن بازیگرانی که هم متن و البته لحن فیلمنامه را به درستی دریافته‌اند و هم توسط کاهانی در مسیری متناسب با فضای عجیب و غیرعادی فیلم هدایت شده‌اند. تک‌تک دیالوگ‌های فیلم در نوع خود کم‌نظیرند. تناسب بسیار خوبی میان قصه و فضای آشفته‌ی خانه و شخصیت‌ها برقرار شده. رسیدن به چنین ترکیبی فقط و فقط از کاهانی برمیآید.
کاهانی همچون بسیاری از آثارش به راحتی ریسک کرده و از کنار هم قرار دادن شخصیت‌های عجیب و غریب به نتیجه‌ی درجه یکی دست یافته است. کنار هم قرار گرفتن رضا عطاران، پانته‌آ بهرام، احمد مهران‌فر و نگار جواهریان و هماهنگی و تناسبی که در بازی‌های‌شان دیده می‌شود در کنار بده‌بستان‌های بسیار خوبی که میان‌شان شکل گرفته فیلم را چند پله بالا برده است.
زندگی مشترک آقای محمودی و بانو | بعضی چیزها موقتش بهتره
- نام کارگردان: روح‌الله حجازی
- سال ساخت: ۱۳۹۱
روح‌الله حجازی در سومین فیلمش، برای دومین بار به بررسی پیچیدگی‌های روابط میان زوج‌ها و فراز و نشیب‌هایی که در زندگی‌شان رخ می‌دهد، پرداخته است. حجازی در آثارش تلاش می‌کند به جزییاتی که در روابط میان آدم‌ها بسیار تاثیرگذارند بپردازد اما رسیدن به عمق این جزییات به فیلم‌نامه‌های محکم‌تری نیاز دارد. ساناز(ترانه علیدوستی) و رامتین(پیمان قاسم‌خانی) برای چند روزی مهمان خانه محدثه(هنگامه قاضیانی) و همسرش(حمید فرخ‌نژاد) می‌شوند تا خانه را بازسازی و مرمت کنند اما به جای بازسازی خانه، این روابط میان آن‌هاست که واکاوی می‌شود و ناگفته‌های بسیاری میان‌شان فاش می‌شود.
بده‌بستان‌ها و ارتباط خوب میان بازیگران به خصوص در سکانس‌هایی که پردیالوگ هستند، در پیشبرد قصه تاثیر بسزایی داشته. پیمان قاسم‌خانی در سومین تجربه‌ی بازیگری‌اش(پس از عاشقانه و سن‌پطرزبورگ) انتخاب مناسبی برای نقش رامتین بوده و در کنار سایر بازیگران فیلم، از پس ایفای نقش به خوبی برآمده است. زندگی مشترک آقای محمودی و بانو مدتی توقیف بود اما در نهایت در جشنواره به نمایش درآمد.
ناهید
- کارگردان: آیدا پناهنده
- سال ساخت: ۱۳۹۳
فیلم سینمایی ناهید نخستین ساخته سینمایی آیدا پناهنده بود. او با فیلمی خانوادگی توانست خود را به جمع کارگردان‌های مطرح ایرانی اضافه کند. ناهید در فستیوال‌های متفاوتی شرکت کرده و جایزه‌های فراوانی هم به دست آورده است. از جمله این جایزه‌ها می‌توان به جایزه آینده نویدبخش در بخش نوعی نگاه جشنواره کن اشاره کرد.
ناهید با بازی ساره بیات داستان زنی مطلقه و مستقل را روایت می‌کند که بناست در ازای ازدواج نکردن حضانت فرزندش را به دست بیاورد اما در دو راهی عاشق شدن و مادر بودن قرار می‌گیرد. ناهید از تقابل‌ها و کلیشه‌هایی که هنوز گریبان‌گیر جامعه سنتی ایران است حرف می‌زند. مشکلاتی که زنان برای طلاق و ازدواج مجدد دارند. . مشکلاتی که گاهی پیچیدگی فراوانی پیدا می‌کند و آینده افراد را به کل تحت تاثیر قرار می‌دهد.زنانی که از سوی جامعه سنتی طرد می‌شوند و حق انتخابی برای خود نمی‌بینند.
ناهید با تهیه‌کنندگی بیژن امکانیان و بازی ساره بیات، پژمان بازغی و نوید محمد زاده با فیلم‌نامه‌ای از ارسلان امیری و آیدا پناهنده ساخته شد.
نفس
- کارگردان: نرگس آبیار
- سال ساخت: ۱۳۹۵
فیلم سینمایی نفس به کارگردانی نرگس آبیار داستان دختربچه خیال پردازی در دوران جنگ را روایت می‌کند. نفس توانست جایزه بخش نگاه ملی جشنواره فجر را به دست آورد. علاوه بر آن بازی بی‌نظیر بازیگران فیلم توجه مخاطبان را به خود جلب کرد. آبیار خیال‌پردازی‌های یک دختربچه را دستمایه قرار داده تا داستانش را که گسترده و پراکنده است تعریف کند. او زاویه دید بهار را برای روایت داستانش انتخاب کرده و در بیشتر زمان طولانی فیلم رویابافی بهار را به تصویر می‌کشد.
نرگس آبیار مجموعه‌ای از خرده داستان‌ها، اتفاقات کوچک و بزرگ که هیچکدام نمی‌توانند یک پیرنگ مشخصی برای فیلم بسازند را به هم می‌چسباند و از این طریق بخشی از زندگی اجتماعی-سیاسی مردم ایران در سال‌های جنگ را روایت می‌کند.
محمد حسین قاسمی تهیه کننده این فیلم بوده و بازیگرانی همچون ساره نور موسوی، مهران احمدی، پانته‌آ پناهی‌ها، شبنم مقدمی، سیامک صفری و گلاره عباسی نام برد.
جان دار
- کارگردان: حسین امیری دوماری و پدرام پور امیری
- سال ساخت: ۱۳۹۷
فیلم سینمایی جان دار اولین فیلم بلند حسین امیری دوماری و پدرام پور امیری بود. این فیلم با موضوعی خانوادگی و اجتماعی نگاه‌های بسیاری را به خود جلب کرد و در جشنواره فیلم فجر نیز نامزد بهترین فیلم در بخش نگاه نو شد. دوماری و امیری که پیش از این کار خود را با ساخت فیلم کوتاه آغاز کرده بودند، در تجربه ساخت فیلم بلند نیز تا حد زیادی موفق عمل کردند.
جان دار در ادامه روند ساخت فیلم‌های اجتماعی خانوادگی که افراد در دو راهی اخلاق و یا صلاح خانواده قرار می‌گیرند؛ ساخته شد. داستان فیلم روایت یک حادثه است که منجر به کشته شدن یک نفر می‌شود. به دنبال این قتل داستان با شاخ و برگ‌ها بسیار فرآیند رضایت گرفتن از خانواده مقتول را دنبال می‌کند. خانواده پرجمعیت و عجیبی که بسیار به هم وابسته هستند با این اتفاق در آستانه فروپاشی قرار می‌گیرند.
جان دار به تهیه‌کنندگی کامران مجیدی و با ایفای نقش فاطمه معتمدآریا، حامد بهداد، باران کوثری، مسعود کرامتی، علی شادمان، گیتی قاسمی، محمدعلی محمدی، امیراحمد قزوینی و جواد عزتی ساخته شد.
طلا و مس
- کارگردان: همایون اسعدیان
- سال ساخت: ۱۳۸۹
فیلم سینمایی طلا و مس روایتی است که همایون اسعدیان از زندگی یک طلبه جوان ارائه می‌دهد. طلبه‌ای که تازه به تهران آمده است و کلاس‌های درس اخلاق را شروع کرده که متوجه بیماری همسرش می‌شود. نگار جواهریان برای بازی در نقش زهرا توانست سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن را به دست بیاورد.
اسعدیان در طلا و مس روایت تازه‌ای از زندگی یک طلبه ارائه می‌کرد. فردی که علاوه بر علاقه‌مندی به کار و اعتقاداتش خانواده‌ای دارد که به آن‌ها نیز علاقه‌مند است. او در یک سلوکی به نقش خودش در زندگی پی می‌برد. کسی که خودش را مسئول ماموریت‌های الهی می‌بیند؛ پس از روبرو شدن با حقایق زندگی چیزی فراتر به نام زندگی را کشف می‌کند. پرداخت به زندگی این قشر از جامعه جدا از شعارزدگی‌های مرسوم از مهم‌ترین دستاوردهای همایون اسعدیان در این فیلم بود. قصه‌ای که در آن زندگی یک خانواده جدا از نوع اعتقادات و شغل و پیشه‌ای که دارند؛ روایت می‌شود.
طلا و مس با تهیه کنندگی منوچهر محمدی و بازی نگار جواهریان، بهروز شعیبی، سحر دولتشاهی و جواد عزتی ساخته شده است.
خواهران غریب
- کارگردان: کیومرث پور احمد
- سال ساخت: ۱۳۷۳
فیلم سینمایی خواهران غریب به کارگردانی ۱۳۷۴ از به یادماندنی‌ترین فیلم‌های خانوادگی ایرانی محسوب می‌شود. کیومرث پور احمد کارگردان نام آشنای ایرانی قصه دو خواهر دوقلو را روایت می‌کند که به دلیل جدا شدن پدر و مادرشان از همدیگر دور افتاده‌اند. دست روزگار آن‌ها را سر راه هم قرار داده است و حالا هر دو در حال گذراندن عجیب غریب‌ترین روزهای زندگی خود هستند. خواهران غریب از معدود فیلم‌های موزیکال ایرانی است که در ژانر خانوادگی روایت می‌شود.
کیومرث پور احمد که برای این فیلم برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از جشنواره فجر شد؛ توانست در این فیلم از عناصر دراماتیک بهره ببرد که از اطوارهای رایج به دور بود. این فیلم در زمان خود مخاطبان بزرگسال و کودک فراوانی را به خود جلب کرد و هنوز از آن به عنوان فیلمی خاطره‌انگیز و نوستالژیک یاد می‌شود. ترانه و موسیقی‌های فیلم نیز بسیار دلنشین و خاطره‌انگیز است. ناصر چشم آذر آهنگسازی فیلم را برعهده داشت.
مهدی صباغ‌زاده تهیه کننده خواهران غریب بود. همچنین خیرو شکیبایی، افسانه بایگان، الهه علی یاری، الهام علی یاری و پروین دخت یزدانیان در این فیلم نقش آفرینی کردند.
گل های داوودی
- کارگردان: رسول صدرعاملی
- سال ساخت:۱۳۶۳
فیلم سینمایی گل های داوودی ساخته رسول صدر عاملی از نخستین فیلم‌های خانوادگی و ملودرام بعد از انقلاب بود. روابط بین افراد در این فیلم اتفاق تازه‌ای بود و توانست افراد زیادی را به سینما بکشاند. گل های داوودی همچنین توانست جوایز زیادی از دور سوم جشنواره فیلم فجر به دست آورد.
جواد که نابیناست در آستانه ازدواج بوده و منتظر آزادی پدرش از زندان است اما متوجه می‌شود پدرش در زندان به‌طور ناگهانی مرده است. پدر جواد که به خاطر کشتن دوستش در زندان بود پس از طی کردن ۲۰ سال از محکومیت در آستانه آزادی بود که از دنیا رفت. عصمت مادر جواد از گفتن این ماجرا به او خودداری می‌کند تا او با خیال راحت ازدواج کند؛ اما جواد به طور اتفاقی از ماجرا باخبر می‌شود.
فیلمنامه گل‌های داوودی را فریدون جیرانی نوشته است و پروانه معصومی، داوود رشیدی، بیژن امکانیان، جمشید مشایخی و هیلدا پیرزاد بازیگران این فیلم هستند.
سربه مهر
- کارگردان: هادی مقدم دوست
- سال ساخت: ۱۳۹۱
فیلم سینمایی سربه مهر اولین فیلم هادی مقدم دوست در مقام کارگردان است. او پیش از این فیلم به عنوان فیلمنامه نویس فعالیت داشت و برای نخستین بار در این فیلم کارگردانی را تجربه کرد. سربه مهر قصه زندگی دختر جوانی را روایت می‌کند که بسیار دچار سردرگمی است. او با مردی آشنا می‌شود اما نمی‌تواند آن‌طور که دلش می‌خواهد از شخصیت حقیقی خودش با او صحبت کند و شهامت گفتن حقایق کوچکی که در زندگی با آن روبروست را ندارد. او بیش از هر چیز به تنهایی خود مشغول است و با نوشتن در وبلاگ شخصی سعی در تخلیه احساسات دارد.
محمدرضا شفیعی تهیه کنندگی سر به مهر را به عهده داشت؛ همچنین بازی لیلا حاتمی، آرش مجیدی و خاطره اسدی در این فیلم به ایفای نقش پرداختند.
