نویسنده: نعیم صدفی
گرم نگاه داشتن تنور سریال‌های نود قسمتی تلویزیون در سالهای آغازین دهه هشتاد و بعدها آغاز سریال‌های شبکه‌ی نمایش خانگی را مدیون خاطره‌سازی‌های او هستیم؛ مهران مدیری. طنازی که در سال ۱۳۴۳ در یک خانواده‌‌ی پرجمعیت در تهران دیده به جهان گشود و پس از تحصیل در دانشکده هنر وارد رادیو و سپس بازیگری و کارگردانی سریال های تلویزیون شد. عرصه ای که او را خیلی زود به یکی از محبوب ترین ستاره های سریال های طنز تبدیل میکرد. به بهانه‌ی اکران فیلم درخت گردو در سینماهای ایران، در این نوشتار قصد داریم کارنامه‌ی هنری مهران مدیری را در پنج اثر در مقام کارگردان و هم‌چنین پنج اثر در مقام بازیگر بررسی کنیم.
کارنامه کارگردانی مهران مدیری
ساعت خوش | شوخی با صغیر و کبیر
مهران مدیری در اواخر دهه هفتاد شمسی با ساخت این مجموعه ثابت کرد که اهل خطر است و تجربه کردن. او با تیمی از بازیگران تازه‌واردِ این عرصه، که بعدها هر یک به غولی در دنیای طنز بدل می‌شدند، سراغ ساخت گونهای از مجموعه‌ی تلویزیونی رفت که از آیتم های کوتاه کمدی تشکیل می‌شد. این مجموعه در آن دوران با سایر آثار طنز تفاوت قابل ملاحظه‌ای داشت. در بخش‌های مختلف این مجموعه ضمن انتقاد از برخی رفتارهای روزمره‌ی مردم، مدیری سراغ شوخی با برنامه‌سازان و مجریانی رفت که در صدا و سیما از محبوب‌ترین‌ها میان مردم بودند. شوخی با افرادی چون زنده‌یاد منوچهر نوذری در مسابقه‌ی هفته از ماندگارترین آیتم‌های این مجموعه است. هرچند این مجموعه در اواسط پخش آن ناگاه توقیف شد و به انتها نرسید، اما در همان مدت پخش به دلیل تازگی قالب و نکته‌سنجی موشکافانه‌اش با شوخی‌هایی که با صغیر و کبیر میکرد از محبوبیت زیادی بین مردم برخوردار شد.
پاورچین | اقتباسی بی تکرار
پاورچین در ابتدا شروع قدرتمندی نداشت. فرهاد برره داماد سرخانه‌ای بود که با شغل کارمندی در خانواده درگیری¬های زیادی با همسر و دوستانش داشت. دنیای سریال بیش¬از اندازه خلوت بود، اما پس از بیست قسمت و با ورود جواد رضویان در نقش داود، مدیری با استفاده از شخصیت مکملِ موفق هم جان تازه¬ای به نقش اول سریالش داد هم دستش برای پرداختن به سوژه¬های اجتماعی و خانوادگی باز تر شد. پاورچین رفته رفته بهتر شد و با بهره‌گیری از کمدی موقعیتِ اقتباسی از سریال محبوب دوستان و هم¬چنین ایرانیزه¬کردن شوخی¬های آن و بهره¬گیری از شهری خیالی به نام برره، دنیای متفاوتی از سریال¬های طنز را پیش¬روی مخاطب گذاشت.
برگ برنده¬ی مدیری در این سریال شخصیت¬های متفاوت و هم¬چنین سوژه¬هایی بود که تا آن روز در تلویزیون به آن پرداخته نشده بود.
پاورچین آغاز برند مهران مدیری در عرصه¬ی سریال¬های تلویزیونی بود.
نقطه چین | استفاده‌ی موفق از یک الگوی تکراری
نقطه‌چین نیز در ادامه¬ی سریال موفق پاورچین، اما با تیم متفاوتی از بازیگران و نویسندگان ساخته شد. سریال مدیری که حالا رمز موفقیت را گویی کشف کرده بود این‌بار نیز با بهره‌گیری از شخصیت های تیپیکال برآمده از لایه‌های درونی اجتماع در قسمت های جداگانه با استفاده از دیالوگ‌های طنز ناگفته‌های پاورچین را در این سریال به درون روابط خانوادگی نزدیک کرد.
نقطه¬چین از نظر قالب بسیار شبیه به پاورچین بود. کاراکتر اصلی یعنی اردل و کاراکتر مکمل یعنی بامشاد هر دو شخصیت¬هایی اغراق شده بودند، اما مدیری سعی کرده بود با پرداختن به سوژه¬هایی که در پاورچین مجال پرداختن به آن نبود و هم¬چنین وارد کردن اتفاقات روز به داستان از منجلاب تکرار جلوگیری کند و با توجه به تازه بودن این فرم از سریال در این کار موفق نیز بود.
استفاده از کاراکترهای خاص حتی در نقش¬های فرعی که دیالوگ¬های طنزگونه¬ی منحصر به فردی نیز داشتند، نقطه¬چین را تا سال¬ها در نزد مردم محبوب نگاه داشت.
شب های برره | محبوبِ قلب ها
سرآمد کارهای مهران مدیری با شب‌های برره تعریف می‌شود. مدیری در این سریال با دنبال کردن زندگی یک روزنامه‌نگار تبعیدی به نام کیانوش استقرارزاده دوربینش را به روستای خیالی برره برد. روستایی که زادگاه شخصیت‌های پاورچین نیز بود. شکل طنزی که مدیری این بار سراغ آن رفته بود متفاوت از دیگرکارهایش بود. مردی عاقل در شهر دیوانه¬ها گیر افتاده بود. هنر مدیری در این سریال بهره¬گیری از شخصیت¬های منفی¬ای بود که دارای لایه¬هایی پنهان و خاکستری بودند. لایه¬هایی که اگر کمی دقت می¬کردیم در وجود تک تک ما پیدا می¬شد. برگ برنده¬ی دیگر مدیری در این سریال، فضای تازه¬¬ای به نام برره که بارها در پاورچین به آن اشاره شده بود و هم¬چنین کمدی موقعیتی بود در ابتدا به مانند سریال پاورچین با زبان طنز به انتقاد از روابط اجتماعی و خانوادگی مردم پرداخت. شب‌های برره اما با گذشت زمان و بازخورد مناسب میان مردم جسورتر شد و به شوخی با مفاهیم اجتماعی و سیاسی نیز نزدیک شد.
شب¬های برره اوج دوران هنری مهران مدیری بود که اصطلاحات تازه¬ای را وارد فرهنگ لغات مردم ایران کرد.
شوخی کردم | بازگشت امیدوارکننده
مدیری نیز مانند هر هنرمند دیگری پس از سال‌ها طلایه‌داری در عرصه طنز دچار تکرار و افول شد، اما از پا ننشست. او پس از چند سال حرکت در مدار تکرار، در اوایل دهه نود و با تغییر اوضاع جامعه با نگاهی به طنز مجموعه¬ی ساعت‌خوش، این‌بار با قاب‌بندی و پرداخت‌های حرفه‌ای‌تر و با شناخت مناسب‌تر از طنز‌سیاه سریال آیتمی شوخی کردم را ساخت. مدیری در این مجموعه به جای تمرکز بر شوخی با شخصیت¬ها و برنامه¬های خاص، در آیتم‌هایش با تمرکز بر شیوه و رفتارهای مضحک و عصاقورت داده‌ی رسمی و تعارفات نهادینه شده در بطن جامعه بازگشتی امیدوار کننده به مسیر اوجش را با طنزی جهان شمول رقم زد.
شوخی کردم، آیینه تمام نمای رفتارهایی بود که مدیری جسورانه با زبان طنز وبا مدیریت تعداد زیادی بازیگر آن¬ها را به تصویر کشید.
کارنامه بازیگری مهران مدیری
مهران مدیری علاوه بر کارگردانی و حضور در پشت دوربین، در عرصه ی بازیگری در سینما و تلویزیون نیز حضور داشته است. مهران مدیری علاوه‌بر یک کارگردان موفق به عنوان یک بازیگر موفق طنز نیز شناخته می‌شود. حضور او در مقام بازیگر بیشتر در سریال‌های تلویزیونی و خانگی پر نقش‌های طنز بوده است که خود کارگردانی آنها را برعهده داشته است. هرچند که او در نقش‌های جدی نیز در آثاری مانند قلب یخی به کارگردانی محمد حسین لطیفی و سریال خاتون توانست موفق ظاهر شود.
حضور مهران مدیری در سریال‌های تلویزیونی و شبکه خانگی
در ادامه به بررسی تعدادی از آثار و سریال‌هایی که مهران مدیری در آنها ایفای نقش کرده‌است، می‌پردازیم.
شب های برره | غرش دوباره‌ی شیر
شخصیت شیرفرهاد تا سال‌ها از ذهن ایرانیان پاک نمی‌شود. نقش او چون خود سریال سرآمد نقش‌هایی ست که مدیری تا آن زمان بر عهده داشته است. شیرفرهاد کاراکتری خونسرد و دغل‌باز بود که عصاره‌ای از رفتارهای درست و نادرست هر یک از ما را در خود داشت. جان دادن به چنین شخصیت چندلایه‌ای در مقابل دوربین، که در عین خونسردی و پلیدی بتواند بار طنز داستان را نیز به دوش بکشد و هم‌چنان دوست داشتنی نیز باشد، تنها از عهده‌ی مهران مدیری بر می‌آمد.
بازی در نقش شیرفرهاد هنر مهران مدیری در برانگیختن حس همذات پنداری مخاطب با یک شخصیت منفی بود که به موفقیتی تمام عیار بدل شد.
مرد هزارچهره | هنرِ جسارت و تفاوت
بازی کردن نقش شخصیتی چون مسعود شصتچی که در نگاه اول یک زندگی خشک و ملال انگیز داشت و هم‌چنین نشان دادن تغییری که در ظاهر در زندگی‌اش ایجاد می‌شد کار هرکسی نیست. جسارتی که مهران مدیری در این نقش از خودش به نمایش گذاشت رمز موفقیت او بود.
فرو رفتن در نفش پزشک، پلیس و شاعر در عین حفظ ذات واقعی شخصیت، به گونهای که بار کمدی آن از دست نرود و به پرتگاه لودگی نیز نیفتد از مهم‌ترین دستاوردهای مدیری در این نقش بود که مسعود شصتچی را به کاراکتری ماندگار در یک اثر اقتباسی تبدیل کرد.
قهوه ی تلخ | بازی متفاوت در ملال تکرار
مهران مدیری پس از مدتی دوری از تلویزیون در سریال قهوه تلخ با بازی در نقش « بلوثوث »، یک مرد مرموز یونانی، هرچند به اندازه سایر نقش‌هایش موفق نبود، اما توانایی‌اش را در بازی بار دیگر به رخ کشید.
او در این سریال کار سختی را که در در مرد هزارچهره داشت این بار با نقشی دیگر به گونهای متفاوتتر به نمایش گذاشت. « بلوثوث » هرچند یک یونانی بود اما، ویژگیهایی از کهن‌الگوهای رفتاریِ ایرانیان را در خود داشت. مردی که در ظاهر خود را بسیار مبادی آداب و مظلوم نشان می‌داد، اما در خفا با اهداف پنهانی به فکر منفعت خویش بود. مدیری از ایفای این نقش نیز به خوبی برآمد و در تکرار مفاهیمی که قهوه تلخ را از اثری خلاقانه دور میکرد، توانست با اتکا به این کاراکتر موفقیتی تازه کسب کند.
هیولا | کلاهبردارِ طناز
مهران مدیری در سالهای اخیر دیگر به طنازی سابق نبوده است. بازی‌های او بیشتر به شخصیت وجودی‌اش نزدیک شده است. همان مهران مدیری که بنا به اذعان خودش تلخ است و بسیار جدی. اما بازی در سریال طنز جنبه‌ای دیگر از او را همیشه پیشروی مخاطب قرار داده است. بازی در نقش کامران کامروا در سریال هیولا در نقش یک کلاهبردار اقتصادی بازگشت قابل قبولی برای این طناز بوده است.
بازی مدیری در نقش کامروا چنان خاص و برخوردار از طنزی ظریف بود که شخصیت اصلی ماجرا یعنی هوشنگ را که کاراکتری شبیه مسعود شصتچی داشت به حاشیه برد. بازی در نقش دوم سریال و تبدیل آن به شخصیتی دل چسب در عین منفی بودن از دیگر کارهای متفاوت مدیری ست که چون آثار سالهای طلایی‌اش، هر چند با فاصله اما، او را در اذهان دوست‌دارانش ماندگار کرد.
حضور مهران مدیری در فیلم‌های سینمایی
مهران مدیری علاوه‌بر آثار تلویزیونی و عمدتا طنز، در آثار سینمایی و نقش‌های جدی نیز به ایفای نقش پرداخته است، و در مجموع توانسته است که چهره‌ای موفق از خود به جا بگذارد. اویلن حضور او در سینما در مقام بازیگر به فیلم دیدار به کارگردانی محمدرضا هنرمند در سال ۱۳۷۳ باز می‌گردد.
در ادامه به صورت مختصر به نقش‌آفرینی او در چند اثر سینمایی می‌پردازیم.
دایره زنگی | مردِ همه فن حریف
مهران مدیری از آن دست هنرمندانی است که موفقیتش محدود به آثاری که خودش آنها را ساخته نبوده است. او در عرصه سینما و با بازی در درام/کمدی دایره زنگی ثابت کرد توانایی‌هایش بیش از این حرف‌هاست. فیلم‌سینمایی دایره زنگی نیز از دنیای خاصی برخوردار بود. مهران مدیری با بازی در نقش یک مرد معمولی که از ویژگی‌های خاصی برخوردار نیست، در اوج تنش‌های کلامی و رفتاری ضمن حفظ بار کمدی شخصیت از یک چنین مردی، شخصیتی ماندگار بر جا گذاشت. او در این سریال چنان در نقشش فرو رفته بود که گویی شخصیت عباس تصویری یواشکی و خصوصی از مهران مدیری در زندگی خانوادگی‌اش بود.
![درخت گردو]()
درخت گردو
درخت گردو از جمله‌ی این آثار که این روزها نیز بر روی پرده سینماست و در حال اکران است می‌توان به فیلم سینمایی درخت گردو به کارگردانی محمد حسین مهدویان اشاره کرد.
