نویسنده: شبیر نعلبندیان
سعید ملکان در دهه‌ی هفتاد به‌عنوان مجری و دستیار چهره‌پردازی کار خود را در صدا و سیما آغاز کرد و سپس حرفه‌اش را در سینما ادامه داد. ملکان در بازه‌ی زمانی بیست ساله در مقام طراح چهره‌پردازی پنجاه فیلم فعالیت کرد که از میان آنها برای هفت فیلم سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی را دریافت کرد تا پیش از میانسالی جایگاه قابل اعتنایی در سینما و در حوزه‌ی کاری‌اش داشته باشد.ملکان در ابتدای دهه‌ی نود تصمیم گرفت تا در کنار فعالیتش در چهره‌پردازی، به‌طور همزمان تهیهکنندگی را هم تجربه کند.
تجربه‌ای که برای ملکان با آزمون و خطاهای فراوانی همراه بود و افت‌وخیز زیادی را در مسیر او به‌وجود آورد تا در نهایت به سر منزل مقصود برسد. ملکان علاوه‌بر تهیهکنندگی در سینما، سریال «نهنگ آبی» را به‌عنوان اولین تجربه‌ی فریدون جیرانی در شبکه‌ی نمایش خانگی تهیه کرد. در سال ۱۳۹۸ و پس از تهیه‌ی ۱۲ فیلم تصمیم گرفت تا کارگردانی را در ژانر تریلر سیاسی با ته‌مایه‌های اکشن بسازد که در سینمای ایران ژانری سخت و در اکثر موارد شکست‌خورده تلقی شده است. از این‌رو سعید ملکان را می‌توان یکی از فعال‌ترین و تاثیرگذارترین چهره‌های سینمای ایران به‌شمار آورد.
- بیشتر بدانید
- در تلاش برای ساختن قهرمان ملی | نگاهی به بازی امیر جدیدی در “روز صفر”
- نقد فیلم «روز صفر» به بهانه‌ی اکران نوروزی آن | تریلر جذاب و نفس‌گیر
- کدام فیلم ها در اکران نوروز ۱۴۰۱ بر روی پرده‌ی سینماها خواهند رفت؟
یک) آسمان زرد کم عمق | انحلال در اوج زیبایی
سعید ملکان تهیهکنندگی را با سینمای بهرام توکلی آغاز کرد، «آسمانِ زردِ کم‌عمق» عنوان پنجمین فیلم توکلی بود که همانند ساخته‌های قبلی‌اش فیلمی کم‌بازیگر با لوکیشن‌های محدود است. این فیلم درامی غیرخطی با رگه‌های روانشناسانه درباره‌ی زوجی که پس از یک دوره‌ی سخت پا به خانه‌ای جدید گذاشتند تا فصل نویی در زندگی‌شان آغاز کنند اما رفته‌رفته همه‌چیز رنگ باخته و پرده از راز جنایتی هولناک برداشته می‌شود.
ترانه عیلدوستی و صابر ابر بازیگران اصلی این فیلم هستند و در کنار آنها سحر دولتشاهی، حمیدرضا آذرنگ و سعید چنگیزیان حضور کوتاهی به‌عنوان نقش‌های فرعی دارند. محوریت فیلم بر روابط زناشویی غزل و رامین متمرکز بوده و با توجه به لحن و سبکش اثری خاص‌پسند تلقی می‌شود که مخاطب عام نمی‌تواند به‌راحتی با آن ارتباط برقرار کند. با این‌حال سعید ملکان در اولین تجربه‌ی تهیه‌کنندگی‌اش جسارت کافی داشته و فیلمی را تهیه کرده که در جمع فیلم‌های گیشه‌پسند سال ۱۳۹۲ فروش ضعیفی را تجربه کرد. ملکان در کنار تهیهکنندگی، عهده‌دار طراحی چهره‌پردازی فیلم هم بوده که در نهایت برای این بخش نامزد سیمرغ بلورین در سی و یکمین جشنواره‌ی فیلم فجر شد.
دو) آرایش غلیظ | تجربه‌ای با لحنی غلیظ
سعید ملکان بعد از «آسمان زرد کم‌عمق»، فیلم «بیگانه» را به کارگردانی بهرام توکلی تهیه می‌کند که با وجود شرکت در بخش اصلی جشنواره همانند تجربه‌ی اولش سیمرغی برایش به همراه نداشته و با فروشی ناامید‌کننده در گیشه به کار خود پایان می‌دهد. «آرایش غلیظ» سومین فیلمی است که ملکان به‌صورت مشترک با سعید سعدی و به کارگردانی حمید نعمت‌الله تهیه می‌کند که با وجود تحسین منتقدان و کاندیداتوری متعدد در جشنواره و جایزه‌ی ویژه هیات داوران به نعمت‌الله، سیمرغ یا نامزدی بهترین فیلم را دریافت نکرد.
«آرایش غلیظ» روایت‌گر حرص و آز مرد جوانی به نام مسعود است که از اطرافیانش برای پیشبرد اهدافش نهایت سواستفاده را می‌کند اما غافل از آنکه سرنوشت محتومی برایش مهیا شده است. «آرایش غلیظ» برخلاف دو فیلم ابتدایی کارنامه‌ی تهیهکنندگی ملکان فضای فانتزی و سرخوشانه داشته و در اکران هم موفقیت نسبتاً قابل توجهی عایدش می‌شود. حامد بهداد، طناز طباطبایی، حبیب رضایی در کنار علی عمرانی، جلال اجلالی و هومن برق نورد بازیگران فیلم نعمت‌الله را تشکیل می‌دهند.
سه) برادرم خسرو | برادران غریب
سعید ملکان پس از تهیهکنندگی فیلم اول محسن طنابنده به نام «گینس» از فضای فیلم‌های مهم و هنری فاصله گرفت و قدم در راه ژانر کمدی گذاشت اما به دلیل اقبال نسبتاً سرد مخاطبان از فیلم در قیاس با سایر آثار کمدی ترجیح داد سینمای جدی را به شکل دیگری تجربه کند. ملکان در ۱۳۹۴ با تهیه‌ی سه فیلم از سه کارگردان فیلم اولی سال پُرباری را تجربه کرد. دو فیلم از آن سه فیلم وارد رقابت‌های سی و چهارمین جشنواره‌ی فیلم فجر شد تا ملکان پرکارترین تهیه کننده این دوره از جشنواره شناخته شود.
«برادرم خسرو» عنوان فیلمی به کارگردانی احسان بیگلری بود که از وارد شدن به بخش مسابقه‌ی سینمای ایران بازماند و تنها در بخش فیلم‌های اول شرکت کرد. «برادرم خسرو» درامی روانشناسانه است که ماجرای مرد مجردی به نام خسرو با بازی شهاب حسینی را راویت می‌کند که از بیماری دو قطبی رنج می‌برد و ناچار است برای مدت کوتاهی با برادر بزرگترش ناصر با بازی ناصر هاشمی و همسر و فرزندش زندگی کند. تقابل و کشمکش این دو برادر با یکدیگر و تشدید بیماری خسرو اتفاقات فیلم را شکل می‌دهد.
با وجود تحسین‌های فراوان منتقدان و مخاطبان از فیلم و قرار گرفتن فیلم در زمره‌ی بهترین فیلم‌های اول هیچ جایزه‌ای در جشنواره‌ی فجر نصیب سازندگانش نشد. از این‌رو ملکان به دلیل عدم حضور «برادرم خسرو» در بخش مسابقه، تنها یک فیلم را تحت‌عنوان «ابد و یک روز» برای اختتامیه در چنته داشت.
چهار) ابد و یک روز | درخشش ابدی یک فیلم
سعید ملکان در جشنواره‌ای که فیلم‌ها و کارگردان مطرح زیادی در آن حضور داشتند توانست با «ابد و یک روز» دست‌پُر جشنواره را ترک کند و با فروش چشمگیر فیلم در اکران نوروزی، به‌نوعی تمام شکست‌های فیلم‌های پیشین خود را چه در کسب جوایز و چه در فتح گیشه جبران کند. «ابد و یک روز» ساخته‌ی سعید روستایی، جوانی ۲۶ ساله که تحصیلاتش را در رشته‌ی سینما در دانشگاه سوره گذرانده بود و با فیلم‌های کوتاهش توانسته بود نامی برای خود دست‌و‌پا کند. اعتماد ملکان به این کارگردان فیلم اولی و سپردن تیم بازیگری منحصر‌به‌فردی متشکل از پیمان معادی، نوید محمدزاده، پریناز ایزدیار، شبنم مقدمی، ریما رامین‌فر و شیرین یزدان‌بخش به او در خدمت فیلمنامه‌ای به قلم خود سازنده که بیش از نود درصد اتفاقات آن در لوکیشن یکی از خانه‌های محقر جنوبِ شهر می‌گذشت سبب شد تا درامی تحسین‌برانگیز به سینمای ایران اضافه شود.
«ابد و یک روز» ماجرای چند روز از زندگی خانواده تنگ‌دستی است که با آمدن خواستگار برای دختر کوچک خانواده که بار همه‌ی مسئولیت‌ها بر دوش او بوده، وارد چالشی سخت و سرنوشت‌ساز می‌شوند. این فیلم به دلیل کیفیت ساختاری قابل توجهش در مقام فیلم اول، علاوه‌بر بخش فیلم‌های اول مجوز حضور در بخش مسابقه‌ی سینمای ایران را هم به‌دست آورد. روستایی توانست سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه را دریافت و در بخش نگاه نو هم سیمرغ بهترین کارگردانی را کسب کند. «ایستاده در غبار» در بخش بهترین فیلم در سودای سیمرغ گوی رقابت را از «ابد و یک روز» ربود تا سعید ملکان از دست‌یابی به این سیمرغ در مقام تهیه‌کننده ناکام بماند. اما در مقابل، او توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، بهترین فیلم اول و بهترین چهره‌پردازی را دریافت و نام خود را به‌عنوان تهیه‌کننده‌ای همه‌فن‌حریف و ریسک‌پذیر ثبت کند.
پنج) تنگه ابوقریب | در تنگنای صبر و استقامت
حرفه‌ی تهیهکنندگی برای سعید ملکان بعد از موفقیت‌های مکرر «ابد و یک روز» جدی‌تر شد و تصمیم گرفت تا ژانر جنگی را در مقیاسی کوچک با «ویلایی‌ها» تجربه کند که علی‌رغم تحسین منتقدان و مخاطبان در سی و پنجمین جشنواره‌ی فیلم فجر، حتی کاندید بهترین فیلم سودای سیمرغ هم نشد. ملکان در همان سال بعد از «ویلایی‌ها» بار دیگر به ژانر کمدی رجعت کرد و فیلم «میلیونر میامی» با نام قبلی بی‌حساب را تهیه کرد که در نهایت در هیات انتخاب همان جشنواره رد شد. یک سال بعد ملکان تصمیم گرفت تا مجدداً به سراغ ژانر جنگی برود اما این‌بار در مقیاس بزرگ‌تر با قصه‌ای حقیقی و مهجور به روایت بهرام توکلی.
«تنگه ابوقریب» روایت مقاومت دلاورانه نیروهای گردان عمارِ یاسر در برابر رژیم بعثی در تنگه‌ای تحت‌عنوان ابوقریب است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی بسیار مهم محسوب شده و در صورت فتح آن توسط دشمن، بخش جنوبی ایران در تنگنای سختی قرار می‌گیرد. روایت ملموس توکلی و فضاسازی منحصر‌به‌فرد او با پلان سکانس‌های سخت و نفس‌گیر به همراه شخصیت‌های هم‌دلی‌برانگیز سبب شد تا «تنگه ابوقریب» مورد تشویق اکثریت واقع شود. ملکان پس از تهیه نُه فیلم، سیمرغ بلورین بهترین فیلم جشنواره و همچنین سیمرغ بلورین بهترین چهره‌پردازی را از آن خود کرد تا نامش بیش از پیش بر سر زبان‌ها بیافتد. علاوه‌بر این، «تنگه ابوقریب» سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی برای بهرام توکلی و بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای امیر جدیدی به ارمغان آورد و در مقام دوم بهترین فیلم از نگاه تماشاگران قرار گرفت و اکران موفقی را پشت سر گذاشت.
شش) روز صفر | وطن یعنی هدف، یعنی شهامت
سعید ملکان در حالی تصمیم به ساخت اولین فیلمش گرفت که آخرین فیلم تهیه شده توسط او یعنی «غلامرضا تختی» به کارگردانی بهرام توکلی که برخلاف تمجید اهالی رسانه در جشنواره با استقبال دلسرد‌کننده‌ای در گیشه بهاری مواجه شد تا روند صعودی ملکان در اکران متوقف شود. ملکان بعد از «غلامرضا تختی» سراغ تهیه‌ی فیلم دیگری نرفت تا اینکه در ابتدای پاییز ۱۳۹۸ خبر ساخت فیلمی با نام «روز صفر» به کارگردانی او منتشر شد اما چیزی از موضوع و مضمون آن منتشر نشد و تنها نام امیر جدیدی و ساعد سهیلی در نقش‌های اصلی رسانه‌ای شد. فیلمنامه‌ی «روز صفر» را ملکان و توکلی بر اساس طرحی از مرتضی اصفهانی به صورت مشترک نوشته‌اند و ششمین همکاری خود را رقم زده‌اند.
همچنین ملکان همانند فیلم‌های پیشین تهیهکنندگی فیلم اولش را عهده‌دار شد. پیش از تولید «روز صفر» شایعه‌ای مبنی‌بر ساخت قسمت دوم فیلم «شبی که ماه کامل شد» با محوریت تمرکز بر شخصیت ریگی منتشر شد که منبع نامشخص و نامعلومی داشت و در نهایت از سوی نرگس آبیار کذب خوانده شد. از این‌رو پس از انتشار خلاصه‌‌ی داستان «روز صفر» این شبهه به‌وجود آمد که احتمالاً «روز صفر» دنباله‌ای غیررسمی بر «شبی که ماه کل شد» است. این شایعه با نشر اسم مرتضی اصفهانی در مقام مشاور و نویسنده هر دو فیلم قوت گرفت که در نهایت با نمایش «روز صفر» در جشنواره خاتمه یافت.
«روز صفر» ماجرای مأموری زبده و کاربلد امنیتی است که نام مشخصی ندارد و هر بار خودش را با یک اسم معرفی می‌کند و با قدرت گرفتن عبدالمالک ریگی و گروهکش و اقدام آنها برای حمله‌ای غیرمنتظره به ایران مأمور می‌شود تا به قلب دشمن نفود کرده و نقشه‌هایشان را نقش بر آب کند. از این‌رو «روز صفر» را می‌توان فیلمی بر اساس ماجرای واقعی دانست که ملکان در نخستین اثرش توانسته به خوبی رنگ‌و‌لعاب متفاوتی به آن ببخشد و از دل آن فیلمی تریلر با درونمایه سیاسی و جاسوسی در مدیوم پرده‌ی نقره‌ای و فراتر از فیلم اول خلق کند. شایان ذکر است که با توجه به ژانر فیلم، جلوه‌های ویژه میدانی و حرکات بدلکاری متعدد به‌نحوی صورت گرفته که کیفیت اجرای آنها یک سر و گردن بالاتر از سایر فیلم‌های اکشن ایرانی بوده و تنه‌به‌تنه سینمای هالیوود حرکت می‌کند.
امیر جدیدی و ساعد سهیلی تنها بازیگران مشهور فیلم روز صفر هستند. امیر جدیدی در نقش ماموری با شهامت و وطن‌پرست هنرنمایی قابل‌توجهی ارائه می‌دهد و موفق می‌شود تا شمایل یک جیمزباند ایرانی را به تصویر بکشد. همچنین ساعد سهیلی به نقش عبدالمالک ریگی تلاش کرده تا بازی قابل قبولی در حد پتانسیل خود و شخصیت‌پردازی فیلمنامه به نمایش بگذارد. سعید ملکان در سی و هشتمین جشنواره‌ی فیلم فجر سه سیمرغ بلورین برای بهترین فیلم از نگاه ملی، بهترین کارگردانی و بهترین فیلم اول را کسب کرد. «روز صفر» به‌عنوان یکی از فیلم‌های منتخب نوروز در سینماهای سراسر کشور اکران شده که با تماشای آن می‌توانید پس از مدت‌ها لذت وجد و هیجان در سالن سینما را تجربه کنید.
