نویسنده: محمد بزرگ
نیکی کریمی از هنرمندانی است که نیاز به بیوگرافی ندارد، نه فقط نام آشنا، بلکه جانی آشنا برای سینمای ایران و جلوه‌ای از زن در سینمای ایران در مقام بازیگر و همینطور کارگردانی است، اما کفۀ ترازوی محبوبیت او به سمت بازیگری بیشتر میل می‌کند. چرا که در خیلی از کارهای بزرگان سینمای ایران ایفای نقش نموده اما حالا در سینمای ایران او یک کارگردان است. دربارۀ نقش آفرینی‌های او صحبت زیاد است، اما ما قصد داریم از کارگردانی وی بگوییم، هرچند او بازیگر اکثر فیلم‌های خود هم بوده است.
ستاره بی چون و چرای سینمای ایران در دهه هفتاد که خیلی‌ها او را در کنار ابولفضل پورعرب در آن سال‌ها ستایش می‌کردند، دهه هشتاد را با حال و هوایی متفاوت آغاز نمود، کریمی پس از اینکه دستیار کارگردانی عباس کیارستمی را در فیلم A.B.C. Africa بر عهده گرفت، در سال ۱۳۸۰ فیلم کوتاه مستندی با عنوان «داشتن یا نداشتن» ساخت که به موضوع زوج‌های نابارور مراجعه‌کننده به کلینیک رویان می‌پرداخت. برای این مستند توانست جوایز متعددی را بدست آورد. روند فیلم‌سازی او در دهه هشتاد با فیلم «یک شب» آغاز می‌شود. سال ۱۳۸۳ آغاز به کار نیکی کریمی در ساخت فیلم بلند سینمایی است، گرچه این فیلم در همان دوران در ایران با مشکلات ممیزی همراه شد اما در جشنواره کن مورد استقبال قرار گرفت.
او همچنان عطش فیلم‌ساختن دارد و قصد دارد در کنار بازیگری خود را در مقام کارگردانی به صورت جد محک بزند. سال ۸۵ او فیلم«چند روز بعد» را می‌سازد که این فیلم هم قربانی سانسور می‌شود. سال ۸۹ تجربه او دوچندان شده چرا که تجربه داوری در جشنواره کن سال ۲۰۰۷ را پشت سر گذاشته و با نگاهی متفاوت نسبت به گذشته به فیلم‌سازی می‌پردازد. سومین فیلم نیکی‌کریمی با نام «سوت پایان» در سال ۱۳۸۹ ساخته می‌شود. این فیلم در جشنواره‌های جهانی موفق ظاهر شده و در جشنواره‌های پوسان کره جنوبی، دوربان آفریقای جنوبی، وزول فرانسه، سیدنی، دبی، کلکته، چنای هند، مانهایم آلمان، پراگ جمهوری چک به نمایش درمی‌آید. این فیلم توانست جایزه اصلی جشنواره مانهایم آلمان و سه جایزه از جشنواره وزول فرانسه کسب کند.
در سال ۱۳۹۳ او فیلم«شیفت شب» را همچنان به مسئله زنان می‌سازد. در سال ۱۳۹۸، او پنجمین اثر خود فیلم آتابای را کارگردانی می‌کند که در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر به نمایش در می‌آید، فیلمی که مورد تحسین بسیاری از منتقدان و مخاطبان قرار گرفت و علی‌رغم نگاه ویزه منتقدان به این اثر تنها در چند رشته از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی کاندید می‌شود. نیکی کریمی به عنوان بازیگر و کارگردان و یک داور بین المللی برای سینمای ایران ارزشمند و قابل احترام است.
فیلم«یک شب» | شبی تاریک
فیلم درباره دختری است به نام نگار که به دلیل اینکه مادرش مهمان دارد از او می‌خواهد به منزل دوستش برود اما نگار یک شب را در خیابان‌های تهران می‌گذراند و در این شب با سه مرد برخورد می‌کند که هر کدام داستان‌هایی از زندگی خود برای دختر می‌گویند. فیلم دو سال پس از فیلم شب‌های روشن فرزاد موتمن ساخته می‌شود و حضور هانیه توسلی در نقش نگار بسیار تداعی کننده‌ی آن فیلم است. اما رویکرد فیلم یک شب خیلی متفاوت است. در اینجا خبری از روشنی نیست، شب تهران از منظر دوربین نیکی کریمی حرفهایی برای گفتن دارد. معضلات دهه هشتاد که عمدتاً موضوعات جوانان و بخصوص دختران است در کنار بی‌ثباتی زندگی‌هایی که گویا توسط جامعه مدرن در حال بلعیده شدن هستند از درون‌مایه‌های یک شب به حساب میآیند.
سه مرد در مواجهه نگار قرار می‌گیرند و این دختر با خلوص و پاکی که دارد آینه‌ای می‌شود تا آنها خود را در آن متجلی ببینند و هر یک به نوعی با آن درد و دل کنند. اولین فیلم نیکی کریمی با توجه به بحث کارگردانی در کنار تم اصلی فیلم بسیار جاه‌طلب ظاهر می‌شود. سیاهی که در طول فیلم دیده می‌شود و تناظر نگار با هر کدام از مردانی که او سر راهشان قرار می‌گیرد، مفهوم تاریکی‌های ندیده تهران و آسیب‌های جامعه را منعکس می‌نماید و برای گام نخست فیلم واجد تحسین و ستایش است. این فیلم توسط جهانگیر الماسی تهیه شده است.
فیلم «چند روز بعد» | تنهایی یک زن
این فیلم درباره شهرزاد است که مدتی است می‌خواهد تصمیم مهمی بگیرد، در این زمان او می‌خواهد انتخاب کردن در شهری مثل تهران را تجربه کند. در این فیلم بازیگرانی چون نیکی کریمی (شهرزاد)، نیلوفر خوش خلق (غزاله)، احسان امانی (تابش)، بهزاد دورانی (حجتی)، علیرضا انوش فر (رضا)، حسام نورانی (محمود) بازی می‌کنند.
همچنان موضوعی که نیکی کریمی برمی‌گزیند یک سر آن زنان و آن سوی دیگر آن جامعه و زندگی در شهر تهران و معظلاتی که در زیر پوست شهر در جریان است. این فیلم در رابطه با دو دختر عکاس است و از ماجراها و مشکلات آنها روایت می‌کند. مدتی است که شهرزاد( نیکی کریمی) باید تصمیم بگیرد. در این زمان او می‌خواهد، انتخاب کردن در شهری مثل تهران را تجربه کند. سینمای کریمی همچنان درونیات آدم‌های جامعه را نشانه می‌گیرد و در کارگردانی خود غم سوبژکتیو بازیگر را با عناصر صحنه و میزانسن در می‌آمیزد. کلوزاپ‌ها و رنگ‌بندی که سینمای کریمی دارد، نشان از امضای او در کارهایش است.
شاید نقدی که به فیلم چند روز بعد وارد می‌شود توجه به زنان و از آن سو همچنان به مانند فیلم قبلی نمایان کردن چهرۀ مخدوش شدۀ مرد امروز جامعه است. البته سینمای کریمی قصد واکاوی موضوعات و آسیب‌شناسی نمی‌کند بلکه او با ریتم مونوتون سینمای خود قصد دارد تنهایی زن ایرانی را با وجوهی که کمتر به تصویر کشیده نشان دهد. متن فیلم را کریمی با همکاری شاهدمهر راستین نوشته و موسیقی متن توسط پیمان یزدانیان ساخته شده است.
فیلم «سوت پایان» | در مسیر انسانی
همانطور که می‌دانیم نیکی کریمی دستیار عباس کیارستمی بوده و در دو فیلم قبلی خود تلاش کرده بود واقعیت‌های جامعه را با توجه به موضوعاتی که دغدغه خود می‌دید تصویر کند خیلی‌ها معتقدند در فیلم «سوت پایان» از شکل فیلم‌سازی که متشکل از ریتم کند و پلان‌های بلند است فاصله گرفته و قصد دارد سینمای قصه‌گو و پر تحرکی را ارائه دهد. اما موضوعی که بیشتر مسئله کریمی است استفاده از ایده‌های خلاقانه است و اشاره به پیرنگی که همچنان موضوعات اجتماعی را مطرح می‌کند.
سحر (نیکی کریمی ) و سامان ( شهاب حسینی ) دو سینماگر جوانی هستند که سودای فیلم‌سازی حرفهایی دارند اما تنها چیزی که تا به امروز بدان دست یافته‌اند، ساخت فیلم‌های تبلیغاتی و مستند بوده است! این دو در هنگام ساخت فیلم تازه‌شان، لازم می‌بینند تا یکی از صحنه‌های فیلم‌شان را دوباره فیلمبرداری کنند ولی مشکل اینجاست که بازیگر نوجوان این صحنه به نام ملیحه ( هستی مهدوی فر ) اکنون در کنار آنها نیست و حالا آنها باید همه جا را به دنبال او بگردند. سرانجام بعد از جستجوی فراوان، سحر موفق می‌شود تا ملیحه را بیابد اما در ادامه متوجه می‌شود که مادر ملیحه در دردسر بزرگی افتاده است.
مادر ملیحه به دلیل قتل مردی که دخترش را مورد آزار و اذیت قرار داده در آستانه اعدام قرار دارد بنابراین سحر تمام تلاشش را انجام می دهد تا جلوی اعدام وی را بگیرد و در فیلم همه تلاش کریمی اشاره به جنبه‌های انسانی است تا مسائل حقوقی. به قول رابرت مکی فیلم‌نامه‌نویس و نویسنده باید زیست خود و مسئله درونی خود را بنویسد.
نیکی کریمی سال‌های زیادی را به عنوان مدافع حقوق زنان البته نه به صورت رسمی فعالیت می‌کرده است. نحوه کارگردانی او هم در این اثر متفاوت شده است او از دوربین روی دست بیشتر استفاده نموده تا حس ناپایداری داستان بیشتر به مخاطب القا شود. جهانگیر کوثری در این کار هم به عنوان تهیه کننده حضور دارد و تورج اصلانی به عنوان فیلم‌بردار و کارن همایونفر موسیقی فیلم را می‌سازد. فیلم در سال ۱۳۸۹ ساخته می‌شود تا نیکی کریمی با سه فیلم در شروع و میانه و پایان دهه در دهه هشتاد به نام خود ثبت کند.
فیلم «شیفت شب» | زن به مثابه یک قهرمان
این فیلم داستان زنی به نام ناهید است که در اثر تغییر رفتار همسرش و خبرهایی که از دوستان او می‌شنود به او شک می‌کند و به دنبال او می‌رود و متوجه می‌شود که شوهرش به دلیل برداشت مبلغ زیادی از حساب شرکت (۵۰۰ میلیون)، اخراج شده و در آژانسی که کار می‌کرده نیز مبلغ ۳۰ میلیون تومان نزول گرفته و به دنبال شریکیش که از او کلاه‌برداری کرده می‌گردد. همسر ناهید مدتی ناپدید می‌شود و در این مدت ناهید و برادر همسرش مبلغ نزول گرفته شده و بدهی شرکت را باز پس می‌دهند و او را می‌یابند تا به خانه بازگردانند.
ناهید هاشم زاده (لیلا زارع) زنی که همه تلاش خود را می‌کند تا شرایط ناپایدار همسرش را درک کرده و او را به تعادل برساند. در این اثر نیکی کریمی نگاه منطقی‌تر و عمیق‌تر و همینطور انسانی‌تری به زن دارد. که از بلوغ او حکایت دارد بازی تحسین شده لیلا زارع در این فیلم در کاراکتر زنی خسته که فرو ریخته اما باز برای بازسازی خود و خانواده خود به عنوان یک قهرمان می‌کوشد. در فیلم نیکی کریمی از موضوعات نکوهیده‌ای مثل، نزول پول، خودکشی، بحران مالی یک موقعیت انسانی می‌سازد.
دیالوگی فیلم دارد مبنی بر اینکه «فاصله‌ات با عزیزترین کست گاهی چند متر است ولی ممکن است خیلی از آن دور باشی» فرهاد (محمدرضا فروتن) قصد دارد بدون مشورت با همسرش موضوع پیش آمده را رتق و فتق کند و چون در این کار ناتوان است به قهقرا رفته و این ناهید است که به او نزدیک شده و باعث کم شدن رنج حاصله می‌شود. پایان‌بندی فیلم در حالی که ماشین در حرکت است و فرهاد و دوستش( امیرحسین آرمان) جلو نشسته‌اند، دوربین به آرامی به چهره ناهید نزدیک می‌شود در چهره او همان غمی دیده می‌شود که نیکی کریمی قصد دارد در سینما از وجوه زن آسیب‌پذیر جامعه بازنمایی کند. تدوین این کار توسط هایده صفی‌یاری و فیلم‌بردار اثر علیرضا برازنده است موسیقی فیلم بر عهده کارن همایونفر و سال انتشار فیلم ۱۳۹۴ است.
فیلم «آتابای» | مرثیه عشق نافرجام
اگر شیفت شب را بلوغ نویسندگی و اشاره به درون‌مایه‌ای سترگ در آثار نیکی کریمی بدانیم بی شک در فیلم سینمایی «آتابای» پختگی کارگردانی او بیش از هر چیز دیگری مشهود است. نزدیک شدن به موقع به سوژه‌ها، نماهایی متناسب با لحن فیلم، کاظم که به اسم آتابای در روستای خود (در اطراف شهر خوی) معروف است، از معدود افرادی در روستا است که به قول اهالی این قریه، یک آدم حسابی است. او از سفر برگشته و با تشکیل تورهایی و آوردن یک سری توریست داخلی و خارجی به این روستا، کاری کرده که اهالی منطقه سر و سامان بگیرند و از همین رو در میان همه محبوب است.
کاظم اما زندگی تلخ و تیره‌ای در گذشته خود دارد که رفته رفته رازهای آن برملا می‌شوند. خواهر او یعنی فرخ‌لقا در گذشته‌ای نسبتا دور (۱۵ سال پیش) خودسوزی کرده و باغ خانوادگی که این اتفاق شوم در آن افتاده، حالا توسط شوهر این مرحومه به فروش رفته است و یک مرد پولدار با دو دختر خود آنجا را خریداری کرده است. کاظم زمانی دانشجوی معماری دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده و پس از آن حادثه مسئولیت سرپرستی و تربیت پسر خواهرش با اوست. حالا آیدین به سن نوجوانی رسیده و او خود را در تربیت او ناتوان می‌بیند و با این حال به شدت به او علاقمند است. از سوی دیگر رابطۀ او با دوست قدیمی‌اش به نام یحیی دچار چالش شده‌است. در این میان، حضور دو خواهر که آتابای کار ساخت ویلا برای پدر آنها را به عهده دارد، شرایط تازه‌ای را رقم می‌زند و او به سیما دختر بزرگ خانواده علاقه‌مند می‌شود اما در بیان این علاقه به او تردید دارد.
آتابای در بخش موسیقی نیز سنگ تمام گذاشته و با حضور استاد حسین علیزاده در این قسمت، می‌توان مطمئن بود که گوش‌نوازی فیلم در حد اعلا خواهد بود؛ این موضوع در بخش بصری نیز خوشبختانه به چشم می‌خورد و فیلمبرداری سامان لطفیان در خیلی از اوقات سینمای بیگله جیلان را در ذهن تماشاگر تداعی می‌کند. اینبار هم نیکی کریمی سنت شکنی نکرده و باز فیلم‌نامه را با کمک شخص دیگری، هادی حجازی‌فر، می‌نویسد. ساختار روایی فیلم خلاقانه جلو می‌رود و مخاطب آرام آرام با داستان آشنا می‌شود.
آتابای در سی‌وهشتمین دورۀ جشنوارۀ فیلم فجر نامزد دریافت سیمرغ بلورین در ۵ بخش و همچنین فیلم برگزیده منتقدان و نویسندگان ماهنامه فیلم در شماره اسفندماه ۱۳۹۸ شده‌است. این فیلم در جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک ۲۰۲۱ حضور داشت. آتابای در کنار فیلم بی‌همه‌چیز محسن قرائی حال و هوای خوبی به فضای اکران این روزها داده است.
